تبدیل خیابان به پیاده راه که این روزها شهرداری قزوین، پیگیرانه در صدد اجرای آن در بخشی از خیابان خیام است، طرح تازه ای نیست. این طرح، سابقه ای دیرینه دارد و پیش از این، نه تنها در شهرهای بزرگ دنیا که در هسته مرکزی و بافت تاریخی شهرهایی چون مشهد، اصفهان و … به اجرا گذاشته شده است. طرحی که براساس آن به منظور تسهیل دسترسی عابران به بافت تاریخی یا مراکز تجاری و همچنین زیباسازی فضای شهری، ورود خودروها به حریم مشخصی از بافت شهری ممنوع گردیده است.
راه کارهایی که کارشناسان برای ارتقای کیفیت حمل و نقل شهری در شهرهای در حال توسعه مطرح کرده‌اند، همگی بر لزوم توجه بیشتر به نقش عابر پیاده، تأکید دارند و بر این اساس شبکه حملونقل در اینگونه شهرها بیش از آنکه متکی بر خودروها باشد برمبنای حرکت عابر پیاده شکل می‌گیرد. پیاده‌راه ها، حرکت عابر پیاده را در فضاهای شهری تسهیل نموده و موجب می‌شوند عابر پیاده در فضایی امن و به دور از خودروها قرار گیرد و موجبات ارتقای تعاملات اجتماعی در فضای شهری فراهم شود.
این طرح اما در قزوین، بیش از آنکه امکانی برای اولویت بخشیدن به عابر پیاده در فضای شهری، افزایش سطح دسترسی به بافت تاریخی یا تجاری و نیز ایجاد زمینه برای حضور افزونتر عابران پیاده در فضاهای شهری و در نتیجه افزایش تعاملات اجتماعی باشد، تلاشی برای رهایی از گره‌های ترافیکی است که به معضلی در بافت مرکزی قزوین تبدیل شده است. طرحی که معاون پیشین حمل و نقل و ترافیک شهرداری، آن را از جمله سناریوهای ممکن برای گشودن گره‌های ترافیکی می‌دانست و معتقد بود که با تبدیل کردن بخشی از خیابان خیام و خیابان امام به پیاده راه، زمینه برای حل مشکل ترافیک هسته مرکزی فراهم خواهد شد.
پیاده راه سازی بخشی از معابر شهری، گرچه موافقانی دارد، اما منتقدان از پیامدهایی می گویند که در صورت اجرای شتاب زده این طرح، شهر دچار آن خواهد شد. خطیبی، مدرس دانشگاه و دکترای شهرسازی با تاکید بر اینکه؛ محور خیام یکی از اصلی‌ترین شریان‌های شمالی ـ جنوبی و راسته اصلی تجاری شهر قزوین به شمار می رود، معتقد است: نمی‌توان گزینه‌ی حذف سواره را در این خیابان مطرح کرد، بلکه تنها می‌توان در ساعات خاصی از روز، تردد خودروها را محدود و خیابان را تبدیل به پیاده‌راه کرد، زیرا مشکل اصلی معابر، تداخل بیش از حد حرکت سواره و پیاده است.
این متخصص مسایل شهری، با تبدیل کردن موقت خیابان خیام به پیاده‌راه در روزهایی از سال موافق است و اظهار می‌کند: «این اقدام باعث مجاب شدن شهروندان می‌شود. زیرا مجبور هستند خودروی خود را با فاصله از محل خرید متوقف و از حملونقل عمومی استفاده کنند.»
محمدعلی حضرتی، از صاحب نظران در حوزه میراث فرهنگی استان با اذعان به این نکته که پیاده‌راه‌سازی بدون توجه به نیازهای منطقه‌ای، تنها تقلیدی از الگوهای اجرا شده در شهرهای دیگر است، می‌گوید: «بررسی این نکته که ایجاد پیاده‌راه، طرحی براساس نیازهای منطقه‌ای قزوین است یا تنها تقلیدی از الگوهای اجرا شده در کشورهای دیگر، بسیار حایز اهمیت است. ایجاد پیاده‌راه، زیرساخت‌های فراوانی می‌طلبد. قبل از هر چیز مسوولین باید به فکر جایگزین کردن خیابان‌هایی برای پیاده‌راه‌ها باشند تا مشکلی در حوزه ترافیک شهری به وجود نیاید».
حضرتی، فرهنگ وابستگی افراد جامعه به خودرو را یکی از دغدغه‌های اساسی در فرآیند ایجاد پیاده‌راه می‌داند و اضافه می‌کند: «ما در کشوری زندگی می‌کنیم که کم‌کم دارد به شعار «هر ایرانی، یک ماشین» نزدیک می‌شود. قزوین یکی از شهرهایی است که مردمش رفاه زده شده‌اند و راننده‌های تاکسی، مسافرانشان را دقیقا در چند قدمی مقصد پیاده می‌کنند. قطعا میزان وابستگی مردم به ماشین، موجب تولید مقاومت در برابر ایجاد پیاده‌راه در شهر خواهد شد».
آنچه کارشناسان منتقد بدان اشاره کردند، همه مشکلات شهرداری برای اجرای طرح پیاده راه سازی بخشی از خیابان خیام در حدفاصل چهارراه شهرداری تا سه راه خیام نیست. نحوه تردد خودروهای اهالی ساکن در این معبر شهری، از جمله مواردی است که شهرداری می کوشد راه کاری برای آن بیابد. مدیرعامل سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری در این باره می گوید: «یکی از اقدامات موردنیاز برای اجرای این طرح بررسی شرایط ویژه برای تردد خودروهای ساکنان این محدوده است.»
عرشیان با اشاره به اجرای طرح شناسایی منازل در خیابان خیام اظهار می دارد: «با مراجعه حضوری آمارگیران این سازمان به در منازل ساکنان این محدوده اطلاعات کلی ملک و خودرو آن‌ها ثبت می شود و پس از شناسایی این اهالی، کارت ویژه تردد در اختیار آنان قرار خواهد گرفت و با اجرای طرح پیاده راه سازی خیابان خیام، تنها ساکنان این محدوده اجازه تردد با خودرو را در این مسیر خواهند داشت و از ورود خودروهای دیگر جلوگیری خواهد شد.»
با این همه، یک کارشناس ترافیک با پیش بینی ایجاد گره های ترافیکی تازه در نتیجه اجرای این طرح به فروردین امروز می گوید: «مسوولان حوزه ترافیک شهری برای انتقال بار ترافیکی خیابان خیام به معابر دیگر و فراهم آوردن دسترسی های تازه برای خودروها، ناچار خواهند بود تغییراتی را در مسیر حرکت خودروها در خیابان های شهرداری و فردوسی ایجاد نمایند که همین مساله به ایجاد گره های تازه ترافیکی خواهد انجامید.»
محمد حسینی، با اشاره به این نکته که هیچ معبر تازه ای را در این محدوده نمی توان گشود و شهرداری در دراز مدت ناچار است اجرای این طرح را متوقف کند، می افزاید: «پیش از اجرای چنین طرح هایی، لزوما باید شبکه حمل و نقل عمومی تقویت شده و تمامی تبعات ترافیکی ناشی از آن مورد ارزیابی قرار گیرد.»
راه کارهایی که کارشناسان برای ارتقای کیفیت حمل و نقل شهری در شهرهای در حال توسعه مطرح کرده‌اند، همگی بر لزوم توجه بیشتر به نقش عابر پیاده، تأکید دارند و بر این اساس شبکه حملونقل در اینگونه شهرها بیش از آنکه متکی بر خودروها باشد برمبنای حرکت عابر پیاده شکل می‌گیرد. پیاده‌راه ها، حرکت عابر پیاده را در فضاهای شهری تسهیل نموده و موجب می‌شوند عابر پیاده در فضایی امن و به دور از خودروها قرار گیرد و موجبات ارتقای تعاملات اجتماعی در فضای شهری فراهم شود.
این طرح اما در قزوین، بیش از آنکه امکانی برای اولویت بخشیدن به عابر پیاده در فضای شهری، افزایش سطح دسترسی به بافت تاریخی یا تجاری و نیز ایجاد زمینه برای حضور افزونتر عابران پیاده در فضاهای شهری و در نتیجه افزایش تعاملات اجتماعی باشد، تلاشی برای رهایی از گره‌های ترافیکی است که به معضلی در بافت مرکزی قزوین تبدیل شده است. طرحی که معاون پیشین حمل و نقل و ترافیک شهرداری، آن را از جمله سناریوهای ممکن برای گشودن گره‌های ترافیکی می‌دانست و معتقد بود که با تبدیل کردن بخشی از خیابان خیام و خیابان امام به پیاده راه، زمینه برای حل مشکل ترافیک هسته مرکزی فراهم خواهد شد.
پیاده راه سازی بخشی از معابر شهری، گرچه موافقانی دارد، اما منتقدان از پیامدهایی می گویند که در صورت اجرای شتاب زده این طرح، شهر دچار آن خواهد شد. خطیبی، مدرس دانشگاه و دکترای شهرسازی با تاکید بر اینکه؛ محور خیام یکی از اصلی‌ترین شریان‌های شمالی ـ جنوبی و راسته اصلی تجاری شهر قزوین به شمار می رود، معتقد است: نمی‌توان گزینه‌ی حذف سواره را در این خیابان مطرح کرد، بلکه تنها می‌توان در ساعات خاصی از روز، تردد خودروها را محدود و خیابان را تبدیل به پیاده‌راه کرد، زیرا مشکل اصلی معابر، تداخل بیش از حد حرکت سواره و پیاده است.
این متخصص مسایل شهری، با تبدیل کردن موقت خیابان خیام به پیاده‌راه در روزهایی از سال موافق است و اظهار می‌کند: «این اقدام باعث مجاب شدن شهروندان می‌شود. زیرا مجبور هستند خودروی خود را با فاصله از محل خرید متوقف و از حملونقل عمومی استفاده کنند.»
محمدعلی حضرتی، از صاحب نظران در حوزه میراث فرهنگی استان با اذعان به این نکته که پیاده‌راه‌سازی بدون توجه به نیازهای منطقه‌ای، تنها تقلیدی از الگوهای اجرا شده در شهرهای دیگر است، می‌گوید: «بررسی این نکته که ایجاد پیاده‌راه، طرحی براساس نیازهای منطقه‌ای قزوین است یا تنها تقلیدی از الگوهای اجرا شده در کشورهای دیگر، بسیار حایز اهمیت است. ایجاد پیاده‌راه، زیرساخت‌های فراوانی می‌طلبد. قبل از هر چیز مسوولین باید به فکر جایگزین کردن خیابان‌هایی برای پیاده‌راه‌ها باشند تا مشکلی در حوزه ترافیک شهری به وجود نیاید».
حضرتی، فرهنگ وابستگی افراد جامعه به خودرو را یکی از دغدغه‌های اساسی در فرآیند ایجاد پیاده‌راه می‌داند و اضافه می‌کند: «ما در کشوری زندگی می‌کنیم که کم‌کم دارد به شعار «هر ایرانی، یک ماشین» نزدیک می‌شود. قزوین یکی از شهرهایی است که مردمش رفاه زده شده‌اند و راننده‌های تاکسی، مسافرانشان را دقیقا در چند قدمی مقصد پیاده می‌کنند. قطعا میزان وابستگی مردم به ماشین، موجب تولید مقاومت در برابر ایجاد پیاده‌راه در شهر خواهد شد».
آنچه کارشناسان منتقد بدان اشاره کردند، همه مشکلات شهرداری برای اجرای طرح پیاده راه سازی بخشی از خیابان خیام در حدفاصل چهارراه شهرداری تا سه راه خیام نیست. نحوه تردد خودروهای اهالی ساکن در این معبر شهری، از جمله مواردی است که شهرداری می کوشد راه کاری برای آن بیابد. مدیرعامل سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری در این باره می گوید: «یکی از اقدامات موردنیاز برای اجرای این طرح بررسی شرایط ویژه برای تردد خودروهای ساکنان این محدوده است.»
عرشیان با اشاره به اجرای طرح شناسایی منازل در خیابان خیام اظهار می دارد: «با مراجعه حضوری آمارگیران این سازمان به در منازل ساکنان این محدوده اطلاعات کلی ملک و خودرو آن‌ها ثبت می شود و پس از شناسایی این اهالی، کارت ویژه تردد در اختیار آنان قرار خواهد گرفت و با اجرای طرح پیاده راه سازی خیابان خیام، تنها ساکنان این محدوده اجازه تردد با خودرو را در این مسیر خواهند داشت و از ورود خودروهای دیگر جلوگیری خواهد شد.»
با این همه، یک کارشناس ترافیک با پیش بینی ایجاد گره های ترافیکی تازه در نتیجه اجرای این طرح به فروردین امروز می گوید: «مسوولان حوزه ترافیک شهری برای انتقال بار ترافیکی خیابان خیام به معابر دیگر و فراهم آوردن دسترسی های تازه برای خودروها، ناچار خواهند بود تغییراتی را در مسیر حرکت خودروها در خیابان های شهرداری و فردوسی ایجاد نمایند که همین مساله به ایجاد گره های تازه ترافیکی خواهد انجامید.»
محمد حسینی، با اشاره به این نکته که هیچ معبر تازه ای را در این محدوده نمی توان گشود و شهرداری در دراز مدت ناچار است اجرای این طرح را متوقف کند، می افزاید: «پیش از اجرای چنین طرح هایی، لزوما باید شبکه حمل و نقل عمومی تقویت شده و تمامی تبعات ترافیکی ناشی از آن مورد ارزیابی قرار گیرد.»
فتانه سعیدی
