* موقعیت صنعتی قزوین در دوره‌های مختلف
او در این گزارش، قزوین را یکی از مراکز تولید کالاهای بازرگانی و صنعتی ایران ذکر کرده و تاکید می‌کند: خوشبختی قزوین در موقعیت آن نهفته که بازار تمام تجارت سواحل دریای خزر است». با این وصف، مشخص است که صنعت قزوین در گذشته‌ای نه چندان دور در مقایسه با شهرهای دیگر ایران از اهمیت خاصی برخوردار بوده است، در این میان، موقعیت جغرافیایی این شهر به‌عنوان شاهراه ارتباطی و پل دسترسی مناطق شمالی، شمال غرب و غربی کشور به مرکز کشور و نیز بازار گسترده داد و ستد و تجارت، اهمیت آن را دوچندان ساخته بود.
در کتاب «سرزمین‌های خلافت شرقی» نیز، زوایای دیگری از رونق صنعتی قزوین بیان شده است: «از قزوین عباهای خوش‌دوخت و همچنین خورجین‌های چرمی که به کار مسافران می‌آید و انواع کمان برای تیراندازی و نعناها صادر می‌شود».
با توصیف «کنت دو سرسی» در سال۱۸۴۰ میلادی درباره صنایع قزوین، جایگاه تولیدات صنعتی این شهر در بازار داخلی، بیشتر مشخص می‌شود. او در سفرنامه‌اش نوشته است: «در این شهر شمشیرهای خوب ساخته می‌شود و پارچه‌های پنبه‌ای ضخیم آن نیز شهرت دارد و این محصول را بیشتر به مردم کردستان می‌فروشند.»
اما با آنچه اشاره شد، در آن مقطع، فعالیت‌های تولیدی در کشور بیش از آن‌که در کارخانه‌هایی با کارگران متعدد و در چرخه‌ی گسترده فعالیت‌های صنعتی شکل بگیرد، به کارگاه‌هایی محدود و متکی بر استادکاران و کارگرانی معدود استوار بوده است. روندی که آرام آرام و از اواخر دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار با گسترش ارتباطات تجاری و آمدوشدهای ایرانیان به اروپا و نیز پاره‌ای از تحولات جهانی دست‌خوش تغییرات تدریجی گردید و به ایجاد کارگاه‌هایی بزرگ برای تولیدات صنعتی منتهی شد.
صنعت قزوین در دوره پهلوی اول با ایجاد کارخانجات بزرگ مکانیزه ریسندگی و بافندگی، قالی‌بافی، آسیاب بخاری، روغن کشی، پنبه پاک‌کنی، دباغی و… موقعیت ویژه‌ای یافت، اما اشغال ایران در جریان جنگ جهانی دوم، به رکود و تعطیلی این واحدها انجامید. هر چند ۲۵سال پس از بلایی که بین سال‌های۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ بر سر صنعت قزوین آمد، تاسیس شهرصنعتی البرز به‌عنوان نخستین شهرک صنعتی ایران، بار دیگر موقعیت ممتاز صنعتی این شهر را احیا کرد و استقرار واحدهای صنعتی بزرگ و کوچک که بعضا حتی در خاورمیانه نیز منحصر به‌فرد بودند در شهرصنعتی البرز، نام «قزوین» را در صدر شهرهای صنعتی ایران قرار داد. این موقعیت البته از دهه۶۰ به بعد دچار چالش شد و رفته‌رفته گرد رکود و تعطیلی بر واحدهای بزرگ صنعتی این شهرک نشست؛ به طوری که امروز دیگر از کارخانجات بزرگ و معروفی چون تبد، آبگینه، تیزرو، ایران دوچرخ، چینی البرز، کنتورسازی، فرنخ مه‌نخ، نازنخ، و… خبری نیست.
این در حالی‌است که هم‌اکنون نیز براساس اعلام رسمی مسئولان ذی‌ربط، حداقل ۲۵درصد واحدهای صنعتی استان غیرفعال یا نیمهفعال هستند؛ هر چند به طور دقیق مشخص نیست بقیه واحدهای صنعتی و تولیدی با چه ظرفیت و در چه شرایطی مشغول فعالیت‌اند!
* ۲۶درصد واحدهای تولیدی در بُحران رکود
براساس آنچه مرکز آمار ایران اعلام کرده، در سال گذشته ۴۲هزار و ۸۱۷واحد اقتصادی غیرفعال و ۲۴هزار و ۶۹۰واحد نیمهفعال در سطح کشور شناسایی شدهاند که ۵۵درصد مربوط به بخش صنعت و ۳۶درصد مربوط به بخش کشاورزی بوده اند. درواقع، براساس این آمار در مجموع ۳۵هزار و ۳۷۷واحد اقتصادی غیرفعال هستند.
البته به گفته مدیر اجرایی نهضت احیای واحدهای اقتصادی، آمارهای غیررسمی با آمار منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران متفاوت است. بنا به بررسی‌‌‌های انجام‌‌‌شده و طبق آمارهای غیررسمی، ۶۷هزار و ۵۰۷واحد اقتصادی غیرفعال و نیمه فعال در کشور وجود دارند که ۴۲هزار و ۸۱۷مورد از آنها غیرفعال و بقیه یعنی ۲۴هزار و ۶۹۰واحد نیمهفعال هستند.
بنا بر آمارها، ۲۶درصد واحدهای دارای پروانه، غیرفعال هستند؛ یعنی از ۱۰۰هزار و ۱۱۴واحد صنعتی، ۲۶هزار و ۶۴۱واحد غیرفعال‌اند. براساس آنچه مسئولان وزارت صمت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گویند، واحدهای صنعتی خرد و متوسط، ۵۰درصد اشتغال در صنعت را دارند و راکدشدن این واحدها بر اشتغال تاثیرگذار است.
گرچه در استان قزوین آمار دقیقی از تعداد واحدهای تولیدی صنعتی و کشاورزی نیمهفعال و غیرفعال در دست نیست و یا اگر چنین آماری نیز وجود داشته باشد، از دسترس رسانه‌ها به‌دور است، اما براساس گفته رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، به‌طور میانگین ۲۵درصد واحدهای تولیدی استان نیمهفعال و غیرفعال هستند. به موجب آن چه عزیزاله افضلی گفته، اگر تعداد واحدهای کوچک و بزرگ تولیدی استان را ۴هزار واحد محاسبه کنیم، ۱۰۰۰واحد تولیدی در سطح استان یا غیرفعال و راکد هستند و یا به‌صورت نیمهفعال و با حداقل ظرفیت خود فعالیت می‌کنند.
در این میان، یکی از وعده‌های دولت سیزدهم در ابتدای کار خود رونق تولید از طریق راه‌اندازی واحدهای تولیدی نیمه تعطیل و تعطیل بوده است. رییس‌جمهور هم در راستای این وعده بارها از کارخانه‌های مختلف بازدید کرد تا از نزدیک در جریان فعالیت واحدهای مختلف تولیدی قرار بگیرد. با این وجود همچنان کارخانه‌های بسیاری در کشور وجود دارد که با حداقل ظرفیت خود فعالیت می‌کنند.
اخیرا معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت از احیای ۲هزار و ۳۷۰واحد صنعتی تعطیل از ابتدای روی کار آمدن دولت سیزدهم خبر داده است. این در حالی است که احیای واحدهای صنعتی هزینه‌‌‌های گزافی برای دولت خواهد داشت؛ اما استدلال مسئولان دولتی برای پرداخت این بها بر این نکته استوار است که احیای واحدهای صنعتی، هزینه کمتری نسبت به تاسیس واحد صنعتی جدید دارد.
به باور کارشناسان، این استدلال، غلط نیست و هزینه احیای واحدهای راکد نسبت به تاسیس واحد صنعتی جدید، کمتر است، اما نکته‌‌‌ای که از چشم سکانداران وزارت صمت مغفول مانده، این است که در بازار رقابتی، بنگاهی که توان ادامه حیات در شرایط تورمی را ندارد، با تزریق منابع نیز سرپا نخواهد شد. بنابراین تزریق منابع به واحدهای صنعتی، نوعی هدررفت منابع دولت است، آن‌هم در شرایطی که عطش صنایع به سرمایه در گردش زیاد است، زیرساخت‌‌‌های انرژی کشور دچار فرسودگی هستند و عواملی نظیر سرکوب قیمت‌ها، کمر فعالان اقتصادی را خم کرده است.
با این همه، به گفته مدیرعامل شرکت شهرکهای صنعتی قزوین، در سال گذشته، ۹۷واحد تولیدی راکد و یا نیمه فعال با ظرفیت تولیدی کمتر از ۵۰درصد مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی این استان احیا یا تقویت شدهاند. رضا صفاری با بیان اینکه، از این تعداد ۴۷واحد تولیدی راکد به چرخه تولید بازگشتند، افزوده است: با بازگشت واحدهای تولیدی راکد به چرخه تولید و احیای آنها ۶۰۰فرصت شغلی مستقیم ایجاد شده است.
* کمبود نقدینگی، شاخص‌ترین مشکل واحدها
او با تاکید بر اینکه، ۵۰واحد تولیدی با کمتر از ظرفیت ۵۰درصد نیز سال گذشته با برنامه‌ریزی انجام شده ارتقا یافتند و تولید آنها افزایش یافته، اضافه کرده است: واحدهای احیا شده در سالیان قبل به دلیل مسایل و مشکلاتی نظیر فرسودگی ماشین‌آلات و نداشتن بازار، کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش، نبود مواداولیه، بدهی به بانک‌ها، بیمه تامین اجتماعی و شرکت‌های خدمات‌رسان و همچنین اختلافات مدیریتی و قضایی تعطیل شده بودند.
این مسئول تصریح کرده است: واحدهای فعال شده با حمایت و برنامه‌ریزی مدیریت ارشد استان، دستگاه قضایی و دستگاه‌های مختلف اجرایی و شرکت‌های خدمات‌رسان و حمایت سیستم بانکی و تلاش و پیگیری بخش خصوصی دوباره به چرخه تولید بازگشته‌اند.
صفاری با اشاره به اینکه، بیشتر واحدهای تولیدی احیا شده که طی سالیان گذشته تعطیل و راکد شده بودند و اکنون به چرخه تولید بازگشته‌اند مربوط به شهرکهای صنعتی آراسنج، لیا و کاسپین هستند، عنوان کرده است: ارائه تسهیلات بانکی و تامین سرمایه در گردش مورد نیاز، جایگزینی خطوط تولید و تغییر مدیریت و مالکیت از جمله اقداماتی بود که با هدف آغاز به کار دوباره این واحدها انجام شده است.
مدیرعامل شرکت شهرکهای صنعتی همچنین به تولیدات واحدهای احیا شده نیز اشاره کرده و خاطرنشان کرده است: انواع محصولات لبنی، محصولات بتنی، کاغذ و مقوا، محصولات غذایی، قطعات خودرو، درب و پنجره یو پی وی سی، مصالح ساختمانی، فوم پلی استایرن و پروفیل فولاد از جمله تولیدات این واحدها بوده است.
صرف‌نظر از دیدگاه متفاوت کارشناسان حوزه صنعت، هر اقدامی در جهت کاهش دغدغه‌های فعالان حوزه صنعت، فعالیت دوباره واحدهای تولیدی راکد و غیرفعال، یا رفع موانع تولید و افزایش تولید واحدهای نیمهفعال که به اشتغال‌آفرینی و رونق اقتصادی در کشور منتهی شود، اقدام درخور ستایشی است. گرچه باید این امکان هم برای رسانه‌ها فراهم شود تا آمارهای ارائه شده توسط مسئولان در مورد احیای واحدهای راکد مورد ارزیابی قرار گیرند.
