این سخنان، بخشی از اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی استان در فروردین ماه سال گذشته است. در حالی که به گفته علیرضا خزائلی قرار بود سال میلادی گذشته، قلعه‌ی الموت و مجموعه سعدالسلطنه ثبت جهانی شوند، اما تازه مهرماه امسال نماینده یونسکو به ایران آمد و در قالب ارزیابی ۵۶کاروانسرای کشور از مجموعه سعدالسطنه نیز بازدید کرد تا براساس گزارش او، زمینه ثبت پرونده بزرگ «کاروانسرای ایرانی» در فهرست میراث جهانی یونسکو فراهم شود.
درباره ثبت جهانی مجموعه سعدالسطنه این سوال را با مدیرکل سابق میراث فرهنگی استان مطرح کردیم که آیا می‌توان این مجموعه را با وجود سراهای متعدد تجاری، شهری و خدماتی، کاروانسرا نامید؟ محمدعلی حضرتی در پاسخ به «فروردین امروز» گفت: وجود «شترخان» در یک بنای تاریخی، نشانگر توقف و اتراق کاروان‌ها در آن محل است و می‌توان آن بنا را کاروانسرا نامید؛ هر چند کاروانسراهای درون‌شهری، متفاوت از کاروانسراهای بین‌راهی عمل می‌کردند و علاوه بر موقعیت اتراق کاروان‌ها، دارای سراهای تجاری و بازرگانی و خدماتی نیز بودند.
او درباره چرایی تلاش برای ثبت ۵۶کاروانسرای تاریخی آن هم بدون در نظر گرفتن تفاوت تعلق تاریخی، نوع معماری و نیز تفاوت کاربری آنها با در نظر گرفتن موقعیت شهری و بین راهی بودن این کاروانسراها، افزود: تعلل در ثبت آثار تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال‌های قبل و اینکه در حال حاضر هر سال کشورمان تنها می‌تواند یک اثر را در فهرست جهانی به ثبت برساند، وزارت میراث فرهنگی را به این سمت کشانده که هر سال، پرونده‌ای را تحت عناوین مختلف، از جمله «باغ ایرانی»، «قنات ایرانی»، «حمام ایرانی» و یا اخیرا «کاروانسرای ایرانی» در یونسکو مطرح تا زمینه ثبت آنها در قالب یک بسته به‌عنوان میراث جهانی فراهم شود.
وی اضافه کرد: گرچه در پرونده «قنات ایرانی»، بین قنات هخامنشی «قصبه» در گناباد که عمق و شیب و نوع معماری آن بی‌نظیر است، با یک قنات قاجاری در اراک، تفاوت بسیاری است، اما چون هر سال ثبت تنها یک اثر در فهرست میراث جهانی برای ایران ممکن است، بر همین اساس به جای ثبت یک قنات، مجموعه قنات‌ها به عنوان «قنات ایرانی» ثبت شده است.
این قزوین‌پژوه، با بیان اینکه این موضوع در مورد کاروانسراها نیز مصداق دارد؛ تصریح کرد: نوعی شتاب‌زدگی در پرونده ثبت جهانی کاروانسراها وجود دارد، که در غیراین صورت این امکان وجود داشت که کاروانسراهای بین‌راهی در یک پرونده مطرح شوند و کاروانسراهای شهری از جمله سعدالسلطنه قزوین و کاروانسراهای اصفهان، تهران و شیراز هم در قالب پرونده‌ای جداگانه ارایه گردد که این اتفاق نیفتاد.
حضرتی با تاکید بر اینکه، قرار بود پیش از پرونده «کاروانسرای ایرانی»، پرونده «حمام ایرانی» ثبت جهانی شود؛ یادآور شد: امروز حمام ایرانی در دنیا به‌نام حمام ترکی شناخته شده و ثبت این پرونده ضرورت بیشتری نسبت به کاروانسراها داشت که اثری بی‌بدیل هستند و در دیگر کشورها آثار قابل رقابتی با آن وجود ندارند، اما ممکن است که حمام ایرانی به نام حمام ترکی در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده و ایران از این موقعیت بی‌بهره بماند.
وی ثبت آثار تاریخی استان در فهرست میراث جهانی را دارای اهمیت زیادی به‌ویژه در حوزه گردشگری دانست و خاطرنشان کرد: چون قزوین اثر ثبت شده جهانی ندارد، به‌نظر می‌رسد افزودن شتاب‌زده مجموعه سعدالسلطنه در قالب پرونده «کاروانسرای ایرانی»، صرفا جهت ثبت جهانی یک اثر تاریخی استان بوده، بدون آنکه تفاوت کاروانسراهای درون شهری با بین‌راهی مورد توجه قرار بگیرد.
