نقاشی های کودکان کار که به همت موسسه پناه کودکان کار در فرهنگسرای بانو واقع در بوستان هشت بهشت به تماشای شهروندان گذاشته شد، اینگونه است. دست کشیده هایی سرشار از رنگ و عاطفه، اما آمیخته با دنیایی که جبر زمانه، از این کودکان دریغ داشته است. کودکانی که مجبورند برای تامین معیشت خانواده، تن به کار بسپارند و با دنیای زیبایی ها و خلاقیت های ناب کودکانه وداع کنند.
کار کردن کودک مساله ای است که از دیرباز در تمام جوامع بشری وجود داشته و از جنبه های مختلفی به آن نگاه می شود. فشار فقر و تنگدستی باعث شده است برخی خانواده ها، برای تامین مخارج زندگی، کودکان خود را وادار به کار کنند. زمانی که کودک برای کار از خانه بیرون می رود، هیچ تضمینی برای حفظ او از آسیب های اجتماعی وجود ندارد و زندگی وی در این حالت، دستخوش تغییرات زیادی می شود. این روند فرصت تحصیل، آموزش و بازی را از کودکان گرفته و باعث از بین رفتن خلاقیت آنها و در نتیجه آسیب های جدی جسمی و روانی به همراه می آورد.
شاید از همین روست که یکی از اعضای موسسه پناه کودکان کار قزوین درباره هدف این موسسه از برپایی نمایشگاه نقاشی می گوید: «این نمایشگاه با هدف افزایش اعتماد به نفس، ایجاد انگیزه، شکوفایی خلاقیت و خود باوری کودکان کار و آشنا کردن آنان با دنیای هنر و نقاشی برگزار شده است.»
ابیوردی می افزاید: «این کودکان با دیدن این نمایشگاه به ارزشمند بودن کارهایشان پی می برند و زمانی که با استقبال مردم روبه رو می شوند، روحیه خودباوری و توانمند بودن در آن ها شکوفا می شود.»
آنچه این فعال اجتماعی بدان اشاره می کند، تاکید بر یافته های روانشناسان است که معتقدند: نقاشی و یا تصویرسازی، وسیله ای است که کودک می تواند به کمک آن، نوعی ارتباط روحی با دیگران برقرار می کند؛ بنابراین می توان از این طریق به روحیات، تمایلات و شخصیت او پی برد.
ابیوردی شناخت درونیات و روحیات کودکان تحت پوشش موسسه پناه کودکان کار را از دیگر اهداف این نمایشگاه می داند و خاطرنشان می کند: «کودکان با نقاشی کردن حرف های ناگفته ی خود را بیان می کنند. بنابراین بهترین راه شناخت روحیات و درون کودکان تحلیل نقاشی های آن ها است که موسسه کوشیده است با برگزاری کارگاه های آموزش نقاشی برای این کودکان و برپایی نمایشگاه آثار آنان، زمینه دستیابی به چنین ارتباط و شناختی را فراهم کند.»
با مقایسه آثار کودکان کار که در فرهنگسرای بانو در معرض دید قرار داده شد و نقاشی های کودکان معمولی، تفاوت های بسیار روشنی را چه از نظر انتخاب رنگ و چه از نظر عناصر تصویری می توان مشاهده کرد. رنگ های انتخابی کودکان کار در مقایسه با کودکان معمولی، تیره تر و محدودتراست؛ برخی کودکان کار رنگ های خاکستری، قهوه ای و سیاه را به رنگ های دیگر ترجیح داده اند و اغلب رنگ های اصلی را حذف نموده اند که این ها نشان دهنده مشکلات اساسی ساختمان روانی کودک است.
از نظر عناصر تصویری نیز، آثار کودکان کار بسیار ابتدایی تر، محدودتر و خشن تر از تصاویر آثار کودکان معمولی است. تصاویر کودکان معمولی شاد، متنوع و پر انرژی بوده و با جزییات بیش تری کشیده شده اند. همچنین می توان مشاهده کرد آثار کودکانی که به تازگی مشغول به کار شده اند بودند و یا این که در محیط خانه و در کنار خانواده کار می کردند، به نسبت کودکانی که بیرون کار می کردند، شباهت بیش تری به کودکان معمولی دارد.
نکته ای که مورد توجه یکی دیگر از فعالان موسسه پناه کودکان کار هم قرار دارد. این فعال اجتماعی که خود دستی در هنر نیز دارد، اما نمی خواهد نامی از او ذکر شود، می گوید: «این آثار با محوریت مسائل اجتماعی، تخیلی و آیین های سنتی و با استفاده از تکنیک هایی چون آبرنگ، گواش، پاستل و کلاژ طراحی شده اند».
وی در عین حال، معتقد است: «حدود ۷۰ نقاشی که در نمایشگاه به نمایش گذاشته شد آثاری هستند که کودکان پس از نزدیک به دو سال حضور در موسسه طراحی کرده اند و طبیعی است با آموزش ها و حمایت هایی که از آنان صورت گرفته، نگاه این کودکان به زندگی و محیط و افراد پیرامون خود دچار تحول شده است و این تحول را می توان به خوبی در آثار آنان مشاهده کرد.»
کار کردن کودک مساله ای است که از دیرباز در تمام جوامع بشری وجود داشته و از جنبه های مختلفی به آن نگاه می شود. فشار فقر و تنگدستی باعث شده است برخی خانواده ها، برای تامین مخارج زندگی، کودکان خود را وادار به کار کنند. زمانی که کودک برای کار از خانه بیرون می رود، هیچ تضمینی برای حفظ او از آسیب های اجتماعی وجود ندارد و زندگی وی در این حالت، دستخوش تغییرات زیادی می شود. این روند فرصت تحصیل، آموزش و بازی را از کودکان گرفته و باعث از بین رفتن خلاقیت آنها و در نتیجه آسیب های جدی جسمی و روانی به همراه می آورد.
شاید از همین روست که یکی از اعضای موسسه پناه کودکان کار قزوین درباره هدف این موسسه از برپایی نمایشگاه نقاشی می گوید: «این نمایشگاه با هدف افزایش اعتماد به نفس، ایجاد انگیزه، شکوفایی خلاقیت و خود باوری کودکان کار و آشنا کردن آنان با دنیای هنر و نقاشی برگزار شده است.»
ابیوردی می افزاید: «این کودکان با دیدن این نمایشگاه به ارزشمند بودن کارهایشان پی می برند و زمانی که با استقبال مردم روبه رو می شوند، روحیه خودباوری و توانمند بودن در آن ها شکوفا می شود.»
آنچه این فعال اجتماعی بدان اشاره می کند، تاکید بر یافته های روانشناسان است که معتقدند: نقاشی و یا تصویرسازی، وسیله ای است که کودک می تواند به کمک آن، نوعی ارتباط روحی با دیگران برقرار می کند؛ بنابراین می توان از این طریق به روحیات، تمایلات و شخصیت او پی برد.
ابیوردی شناخت درونیات و روحیات کودکان تحت پوشش موسسه پناه کودکان کار را از دیگر اهداف این نمایشگاه می داند و خاطرنشان می کند: «کودکان با نقاشی کردن حرف های ناگفته ی خود را بیان می کنند. بنابراین بهترین راه شناخت روحیات و درون کودکان تحلیل نقاشی های آن ها است که موسسه کوشیده است با برگزاری کارگاه های آموزش نقاشی برای این کودکان و برپایی نمایشگاه آثار آنان، زمینه دستیابی به چنین ارتباط و شناختی را فراهم کند.»
با مقایسه آثار کودکان کار که در فرهنگسرای بانو در معرض دید قرار داده شد و نقاشی های کودکان معمولی، تفاوت های بسیار روشنی را چه از نظر انتخاب رنگ و چه از نظر عناصر تصویری می توان مشاهده کرد. رنگ های انتخابی کودکان کار در مقایسه با کودکان معمولی، تیره تر و محدودتراست؛ برخی کودکان کار رنگ های خاکستری، قهوه ای و سیاه را به رنگ های دیگر ترجیح داده اند و اغلب رنگ های اصلی را حذف نموده اند که این ها نشان دهنده مشکلات اساسی ساختمان روانی کودک است.
از نظر عناصر تصویری نیز، آثار کودکان کار بسیار ابتدایی تر، محدودتر و خشن تر از تصاویر آثار کودکان معمولی است. تصاویر کودکان معمولی شاد، متنوع و پر انرژی بوده و با جزییات بیش تری کشیده شده اند. همچنین می توان مشاهده کرد آثار کودکانی که به تازگی مشغول به کار شده اند بودند و یا این که در محیط خانه و در کنار خانواده کار می کردند، به نسبت کودکانی که بیرون کار می کردند، شباهت بیش تری به کودکان معمولی دارد.
نکته ای که مورد توجه یکی دیگر از فعالان موسسه پناه کودکان کار هم قرار دارد. این فعال اجتماعی که خود دستی در هنر نیز دارد، اما نمی خواهد نامی از او ذکر شود، می گوید: «این آثار با محوریت مسائل اجتماعی، تخیلی و آیین های سنتی و با استفاده از تکنیک هایی چون آبرنگ، گواش، پاستل و کلاژ طراحی شده اند».
وی در عین حال، معتقد است: «حدود ۷۰ نقاشی که در نمایشگاه به نمایش گذاشته شد آثاری هستند که کودکان پس از نزدیک به دو سال حضور در موسسه طراحی کرده اند و طبیعی است با آموزش ها و حمایت هایی که از آنان صورت گرفته، نگاه این کودکان به زندگی و محیط و افراد پیرامون خود دچار تحول شده است و این تحول را می توان به خوبی در آثار آنان مشاهده کرد.»
مهدی رضایی
