اشغال ایران که با تهاجم نیروهای انگلیس و شوروی از جنوب و شمال خیلی سریع و آسان تحقق یافته بود تا پایان جنگ در سال ۱۳۲۴ ادامه یافت. اهمیت این واقعه ناگوار، آنچنان است که امروز پس از گذشت ۷۲ سال از آن روزهای تلخ و سیاه، با گشودن این پرونده به بازتاب بخشی از وقایع و رخدادهای چهار سال اشغال قزوین در طول سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ بپردازیم.
* تجاوز بمب‌افکن‌های روسی و بمباران قزوین
سوم شهریور ماه ۱۳۲۰، قزوین به‌همراه ۵ شهر دیگر از شهرهای کشورمان آماج حملات هوایی بمب‌افکن‌های روسی قرار گرفت. در جریان این تهاجم هوایی، مناطقی از جمله اطراف مخزن نفت و ایستگاه راه‌آهن بمباران شد که به کشته و زخمی شدن چندین نفر انجامید. تهاجم بمب‌افکن‌های روسی، سه روز بعد نیز تکرار شد و با این اقدام، به سرعت، نان و موادغذایی در قزوین نایاب شد و مردم که امکانی برای دفاع از خود نیز نداشتند، وحشت‌زده از بیم ادامه حملات هوایی اشغالگران، سراسیمه شهر را ترک کرده و به کوه‌های شمالی و روستاهای اطراف پناه بردند.
* فرار زندانیان و غارت بازار
به فاصله ۲۴ ساعت پس از بمباران دوم، با پیشروی واحدهای زرهی و پیاده نظام ارتش سرخ در داخل خاک ایران، نیروهای متجاوز روسی، قزوین را به اشغال خود درآوردند. با اشغال قزوین در هفتم شهریور، احمدی فرماندار که مردم را برای پناه بردن به روستاها تشویق کرده بود، از شهر گریخت و با فرار او و روسای شهربانی و دیگر ادارات، عملا شهر در کنترل مجرمانی قرار گرفت که با باز شدن درب زندان، به غارت بازارها پرداختند.
* اشغال ساختمان‌های دولتی
از نخستین روزهای اشغال قزوین ازسوی واحدهای زرهی و پیاده‌نظام ارتش سرخ که با تصرف ساختمان‌های دولتی، مقر واحدهای نظامی، میهمان‌خانه‌ها، بیمارستان‌ها، واحدهای آموزشی و حتی برخی از منازل مردم به منظور استقرار نظامیان بیگانه همراه بود، سرفرماندهی ارتش سرخ با تصور حضور طولانی‌مدت در قزوین، همچنان بر عده نظامیان خود در قزوین می‌افزود و طبعاً انتظار داشت تا مسوولان محلی نیز امکانات لازم را به منظور استقرار این نیروها فراهم آوردند.
* استقرار نیروهای آمریکایی در حومه قزوین
در اردیبهشت ۱۳۲۱ و در دومین سال اشغال ایران توسط ارتش متفقین، نیروهای نظامی آمریکا نیز وارد خاک ایران شده و بخشی از این نیروها در اراضی کشاورزی روستای چوبیندر در جنوب قزوین و در حاشیه جاده قزوین–همدان مستقر شدند. نیروهای آمریکایی با وارد کردن خسارت‌های سنگینی به اراضی زیر کشت کشاورزان، ضمن ایجاد یک کمپ مجهز و مدرن، تا اواخر سال ۱۳۲۳ در این محل مستقر شدند و پس از آن در اسفند‌ماه همان سال با شکست پی در پی ارتش آلمان در جبهه‌های مختلف و پیشروی نیروهای متفقین در محورهای جنگی، نیروهای آمریکایی مستقر در قزوین به تدریج این شهر را ترک کردند و کمپ مجهز خود را به نیروهای روسی سپردند.
* اقدامات گستاخانه اشغالگران
نیروهای متجاوز روسی در مدت ۴ سال اشغال قزوین، از آنجا که خود را حاکم مطلق این شهر می‌دانستند، انجام هر تقاضا و اقدامی را نیز برای خود مجاز می‌شمردند. انحلال اداره امنیه (ژاندارمری) قزوین و پافشاری برای برکناری رییس شهربانی قزوین به بهانه تعلل در پیگیری سرقت کالاهای ترانزیتی شوروی و … از جمله این خواسته‌ها بوده است.
* رواج ناامنی و جرم و جنایت
چهار سال اشغال قزوین، چیزی جز ویرانی، قحطی، هرج و مرج، ناامنی و افزایش جرم و جنایت برجای نگذاشت. چند گزارش کوتاه از اسناد رسمی روزانه اداره تلگراف قزوین در آذر و دی‌ماه ۱۳۲۰، بخشی از تبعات اجتماعی این دوران را منعکس می‌کند؛
۱۴/۹/۱۳۲۰- به‌طوریکه شنیده می‌شود عده[ای] از تجار چندین خروار برنج به تهران حمل می‌کنند در نزدیکی راه‌آهن اهالی اجتماع، کیسه‌های برنج را غارت کرده پاسبان‌ها رسیده مانع می‌شوند؛ باقی‌مانده را به کلانتری بخش سه می‌برند. از ساعت ۶ صبح هوا منقلب، شروع [به] برف آمدن کرده، هنوز ادامه دارد.
۲۸/۹/۱۳۲۰- شب گذشته دبیرستان شاهپور را سرقت کرده، ۱۴ جام شیشه درب کلاس‌ها و ۴ جام شیشه تابلوهای آثار باستانی، یک رومیزی، چند عداد مداد را برده‌اند. هوا منقلب و مستعد بارندگی است.
۸/۱۰/۱۳۲۰- دفتر تاکستان گزارش می‌دهد فرمانده دسته ۲ امنیه تاکستان هشت نفر سارقین که از اشرار اسفرورین بودند دستگیر کرده پس از تدوین پرونده و اعتراف صریحشان به سرقت اموال اهالی، پرونده را با هشت نفر سارق به قزوین اعزام داشته فعلاً امنیت برقرار است. چند روز است هوا آفتاب و معتدل است.
* خروج اشغالگران و تجمع کارگران بیکار شده
سال ۱۳۲۳ نه تنها برای مردم قزوین بلکه همه‌ی مردم کشورمان، سالی پر تلاطم و سخت و ناگوار بود. با وجود آنکه جنگ رو به افول بود، پی‌آمدها و نتایج چهار سال اشغال بیگانگان در سطح منطقه هویدا و عریان به چشم می‌خورد. قحطی و کمبود موادغذایی از یک طرف و بیکاری و ناچیز بودن مزد و حقوق از طرف دیگر، تمام طبقات را در فشار و مضیقه دوچندان قرار داده بود. در این میان خروج تدریجی یگان‌های ارتش سرخ از قزوین، پی‌‌آمد تازه‌تری را نیز برای مردم این شهر به دنبال آورد. بیکار شدن سه هزار نفر از اهالی قزوین که در چهار سال اشغال، تنها با دریافت دستمزدی اندک، تن به بیگاری در اردوگاه‌های ارتش متفقین داده بودند. تجمع اعتراض‌آمیز صدها تن از این عده در مقابل فرمانداری قزوین که سوم دی ماه سال ۱۳۲۳ آغاز و تا چندین روز ادامه داشت، یکی از این پی آمدها به شمار می‌رفت.
حسن سلیمانی
