این سکونت‌گاه‌ها پدیده موقتی و رو به زوال نیستند، بلکه ماندگار و رو به گسترش‌اند و یکی از مسائل شهرهای بزرگ کشور هستند. در حال حاضر بر اساس مطالعات صورت گرفته در طرح شناسایی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی شهر قزوین، میزان جمعیت این سکونت‌گاه‌ها در حال افزایش است.
فرآیند تحول و توسعه شهر قزوین به عنوان مرکز استان، موجبات رشد شتابان شهر را در حوزه جمعیتی و کالبدی فراهم کرده است، (طی سالهای۱۳۵۵- ۱۳۸۵میزان جمعیت شهر بالغ بر ۲٫۵ برابر و وسعت آن ۳ برابر شده است).
این تحولات موجب شکل‌گیری فضاهای حاشیه‌ای در مراحل اولیه و رشد کانون‌های روستایی در پیرامون شهر شده است. نتیجه نخست باعث تکوین بافت‌های حاشیه و تبدیل آنها به محلات شهری شده است. اما نتیجه دوم با تعریف محدوده رسمی در پیرامون شهر قزوین در راستای کنترل توسعه کالبدی شهر زمینه افزایش قیمت زمین را در دو سوی محدوده فراهم آورد.
چنین امری مانع از ورود کم توانان در بازار مسکن شهری شد که برآیند آن، جهت‌گیری مهاجران به سوی هسته‌های روستایی بیرونی بوده، کانون‌هایی در تناسب با توان درآمدی مهاجران که به‌طور نسبی از خدمات قابل توجهی نیز برخوردار بوده‌اند. این کانون‌ها امروزه در دو وضعیت قابل طرح هستند؛ یکم: کانون‌های روستایی در ترکیب با شهر، دوم: کانون‌های روستایی در انتظار برای ترکیب با شهر.
تاکنون اقداماتی نظیر اقدامات بولدوزری تخریب و پراکنش، اقداماتی مبتنی بردلسوزی یا تهدید در سراسر جهان جهت کنترل رشد این سکونت‌گاه‌ها صورت گرفته است که موفق نبوده‌اند. راهبرد توانمندسازی سکونت‌گاه‌های غیررسمی نگرشی نوین که خواهان رسمیت بخشیدن به «آنچه هست» و «در هر کجایی که هست» نیست و ضمن باور قوی به عدم تخریب و تخلیه اجباری، آنچه را هست در شان کرامت انسانی نمی‌داند، درنتیجه، رهیافت مداراگرایانه، استفاده از ظرفیت و توان درونی این سکونت‌گاه‌ها ، را با ساماندهی همراه می‌کند که توانمندی اجتماعی و اقتصادی جامعه(تمهیدات شهروندسازی و پیوند با اقتصاد شهر) به موازات بهسازی کالبدی و تقویت زمینه‌های مشارکت سازمان‌های مردمی(NGO)ها و اجتماعات محلی(CBO)ها برای یکپارچگی این اجتماعات از تاکیدات آن است. تدوین سند توانمندسازی در ۵مرحله صوت می‌گیرد:
1-شناسایی گستره فقر و سکونت‌گاه‌های غیر رسمی، ۲-ارزیابی برنامه های مدیریت شهری و تشکل‌های مردمی، ۳-بررسی ویژگی‌های اقتصادی- اجتماعی و کالبدی،۴-تدوین برنامه توانمندسازی و بهسازی، و ۵- تدوین برنامه عملیاتی در محلات هدف.
در حال حاضر ۲ مرحله نخست با هدف توانمندسازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی در شهر قزوین انجام شده است.
فرآیند تحول و توسعه شهر قزوین به عنوان مرکز استان، موجبات رشد شتابان شهر را در حوزه جمعیتی و کالبدی فراهم کرده است، (طی سالهای۱۳۵۵- ۱۳۸۵میزان جمعیت شهر بالغ بر ۲٫۵ برابر و وسعت آن ۳ برابر شده است).
این تحولات موجب شکل‌گیری فضاهای حاشیه‌ای در مراحل اولیه و رشد کانون‌های روستایی در پیرامون شهر شده است. نتیجه نخست باعث تکوین بافت‌های حاشیه و تبدیل آنها به محلات شهری شده است. اما نتیجه دوم با تعریف محدوده رسمی در پیرامون شهر قزوین در راستای کنترل توسعه کالبدی شهر زمینه افزایش قیمت زمین را در دو سوی محدوده فراهم آورد.
چنین امری مانع از ورود کم توانان در بازار مسکن شهری شد که برآیند آن، جهت‌گیری مهاجران به سوی هسته‌های روستایی بیرونی بوده، کانون‌هایی در تناسب با توان درآمدی مهاجران که به‌طور نسبی از خدمات قابل توجهی نیز برخوردار بوده‌اند. این کانون‌ها امروزه در دو وضعیت قابل طرح هستند؛ یکم: کانون‌های روستایی در ترکیب با شهر، دوم: کانون‌های روستایی در انتظار برای ترکیب با شهر.
تاکنون اقداماتی نظیر اقدامات بولدوزری تخریب و پراکنش، اقداماتی مبتنی بردلسوزی یا تهدید در سراسر جهان جهت کنترل رشد این سکونت‌گاه‌ها صورت گرفته است که موفق نبوده‌اند. راهبرد توانمندسازی سکونت‌گاه‌های غیررسمی نگرشی نوین که خواهان رسمیت بخشیدن به «آنچه هست» و «در هر کجایی که هست» نیست و ضمن باور قوی به عدم تخریب و تخلیه اجباری، آنچه را هست در شان کرامت انسانی نمی‌داند، درنتیجه، رهیافت مداراگرایانه، استفاده از ظرفیت و توان درونی این سکونت‌گاه‌ها ، را با ساماندهی همراه می‌کند که توانمندی اجتماعی و اقتصادی جامعه(تمهیدات شهروندسازی و پیوند با اقتصاد شهر) به موازات بهسازی کالبدی و تقویت زمینه‌های مشارکت سازمان‌های مردمی(NGO)ها و اجتماعات محلی(CBO)ها برای یکپارچگی این اجتماعات از تاکیدات آن است. تدوین سند توانمندسازی در ۵مرحله صوت می‌گیرد:
1-شناسایی گستره فقر و سکونت‌گاه‌های غیر رسمی، ۲-ارزیابی برنامه های مدیریت شهری و تشکل‌های مردمی، ۳-بررسی ویژگی‌های اقتصادی- اجتماعی و کالبدی،۴-تدوین برنامه توانمندسازی و بهسازی، و ۵- تدوین برنامه عملیاتی در محلات هدف.
در حال حاضر ۲ مرحله نخست با هدف توانمندسازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی در شهر قزوین انجام شده است.
نادیا فلاح
دانشجوی دکترای شهرسازی
