اما بخشی از این ریزگردها، به دلیل پدیده بیابانی شدن، در نقاط مختلف ایران رو به گسترش است. پدیده ای که خود معلول عواملی چون تغییر اقلیم، تغییر کاربری اراضی، چرای بی رویه، از بین رفتن پوشش گیاهی و بهره برداری بی رویه از آب های زیرزمینی است. استان قزوین نیز از این اتفاق بی نصیب نبوده و نزدیک به ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی استان به سمت بیابانی شدن پیش می رود. به گفته برخی کارشناسان با ادامه روند بیابان زایی در استان قزوین مسئله ریزگرد به بحرانی برای پایتخت تبدیل می شود.
توسعه انسان محور توسعه پایدار نیست
به گفته یک کارشناس محیط زیست، اصلی به نام خودپالایی محیط زیست در طبیعت وجود دارد. وقتی اتفاقی مانند آتش فشان روی زمین به وقوع می پیوندد، حجمی از آلاینده های هوا وارد طبیعت می شود. در این شرایط طبیعت خود به خود بعد از مدت زمانی، این آلودگی را پالایش و بهسازی خود را آغاز می کند.
طاهره پرهیزکاری می گوید: اگر حجم آلودگی ها بیش تر از توان و تحمل بهسازی طبیعی باشد، به بحران تبدیل می شود چون طبیعت دیگر نمی تواند آن آلودگی را پاک کند.
این کارشناس عمده ترین بحران هایی که استان قزوین با آن دست به گریبان هست را بحران آب، آلودگی هوا، تخریب پوشش منابع طبیعی و ورود فاضلاب های صنعتی به منابع پذیرنده می داند.
او می گوید: اتفاقاتی که منجر به تخریب محیط زیست در کره زمین می شود، جهانی است و نمی توان به صورت نقطه ای محیط زیست را تخریب کرد و مدعی شد که ضرری برای سایر نقاط کره زمین ندارد، درمورد ریزگردها هم همینطور است. ایجاد یک کانون ریزگرد باعث بروز خطر در سایر نقاط هم می شود و تمام شهرهایی که در مسیر بادهای غالب منطقه ای هستند را متاثر می کند. پس باید طرح های ملی برای جلوگیری از این ضایعات اجرا شود. پرهیزکاری با بیان این که معضلات زیست محیطی هنوز در نگاه مدیران و تصمیم گیران استان در اولویت امر نیست، ادامه می دهد: در دنیا مخصوصا کشورهایی که بحران های زیست محیطی را پشت سر گذاشته اند، الان می دانند که باید به فعالیت های زیرساختی و آموزشی روی آورند و مردم نیز مطالبه گر هستند.
این کارشناس محیط زیست تاکید می کند: تمام تغییراتی که در محیط زیست انجام می دهیم باید بر اساس نیاز اکوسیستم و زیست بوم ما باشد نه نیاز بشر. زیرا توسعه انسان محور توسعه پایدار نیست. او می افزاید: امروزه شاهد تخریب تالاب های استان مانند اله آباد، به دلیل توسعه ناپایدار و تغییر کاربری ها بدون درنظرگرفتن تاثیرات زیست محیطی آن، هستیم که با کوچک ترین جریان باد ریزگرد و گرد و غبار ایجاد می شود.
پرهیزکاری حضور سازمان های مردم نهاد در رفع معضلات زیست محیطی را ضروری می داند و می گوید: سمن ها در سال های اخیر جدی گرفته شدند و به تازگی هم در برخی کارگروه های استانی حق رای یافته اند و اگر حمایت های لازم صورت گیرد می توانند تاثیرگذار باشند.
قزوین خطری برای پایتخت ندارد
یک کارشناس محیط زیست معتقد است دخالت گسترده انسان در محیط زیست گیاهی و جانوری دارای اثرات بسیاری است که امروزه به تدریج در حال نمایان شدن است. از جمله این اثرات می توان به بیابانی شدن و ایجاد پدیده ریزگرد اشاره کرد.
عبدالحسین مظفری، معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان قزوین هم اظهار کرد: در کشور ما چند سالی است که پدیده گرد و غبار در مناطق وسیعی باعث ایجاد نگرانی های جدی شده است. مهم ترین عاملی که باعث ایجاد ریزگردها می شود از بین رفتن پوشش گیاهی آن ها و به تبع آن فرسایش آبی و بادی خاک و بیابان زایی است. چیزی که تحت عنوان فرسایش بادی شکل می گیرد باعث معلق شدن ذرات خاک در هوا و به نوعی منشا ریزگردها است.
مظفری می گوید: در فرسایش بادی سه مرحله برداشت، حمل و رسوب گذاری وجود دارد که فعالیت های پیشگیرانه کنترل گرد و غبار باید در مرحله برداشت متمرکز شود. ذراتی که کمتر از ۱۰ میکرون هستند شاید هفته ها به صورت معلق در هوا بمانند و قابل تنفس هستند و باعث ایجاد مشکلاتی برای سلامتی افراد می شود.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان تصریح کرد: بر اساس آمار نزدیک به ۱۰۰ هزار هکتار اراضی استان قزوین به سمت بیابانی شدن پیش می رود که عوامل متعددی در این موضوع نقش داشته است. شیوه های کشاورزی مرسوم به ویژه دو کشته شدن در طول سال، تغییرات اقلیمی که استان با آن مواجه بوده، تغییر الگوهای بارش، کاهش میزان آورده های رودخانه ها و چرای دام بویژه شتر ، فرو افت آب های زیر زمینی و در کنار این ها توسعه ناپایدار از جمله مواردی است که روند بیابانی شدن را تسریع کرده است.
او می گوید: بیش ترین بخش کانونی ریزگردها در دشت قزوین و حدفاصل بوئین زهرا تا جنوب آبیک و به نوعی شمال شرق بوئین زهرا قرار دارد که روند بیابان زایی هم در این محدوده رخ داده است.
وی تصریح می کند: طرح هایی مانند احیای پوشش گیاهی در دستور کار منابع طبیعی قرار دارد و حوزه ستاد بحران استانداری نیز مطالعاتی را در زمینه بررسی این مناطق و استخراج اطلاعات دقیق تر انجام می دهد که بتواند سیاست گذاری های کلانی بر مبنای آن انجام دهد تا بتوان برنامه ریزی دقیق تری برای بیابان زایی در استان داشته باشیم. همچنین اداره امور آب به منظور جلوگیری از برداشت های بی رویه آب طرح هایی را آغاز کرده تا آب های زیر زمینی احیا شود.
این مسوول تصریح می کند: دو ایستگاه سنجش کیفی هوا در استان مستقر است که یکی در چهارراه ولیعصر شهر قزوین و یکی در شهرستان آبیک قرار دارد. سال ۹۵ و دو ماهه اول سال ۹۶ بر مبنای پارامترهای مختلف هوای قزوین توسط این دو ایستگاه مورد بررسی قرار گرفته که میزان ذراتی که کمتر از ۱۰ میکرون است در اردیبهشت سال ۹۵، ۲ روز، خردادماه پنج روز، تیرماه ۶ روز، مردادماه هفت روز، شهریورماه ۹ روز، مهر یک روز، آبان ماه ۲ روز و آذرماه ۶ روز وضعیت هوا در شرایط ناسالم برای گروه های حساس بوده و در سال ۹۶ تاکنون شرایط هوای آلوده و وضعیت ناسالم نداشتیم.
مظفری معتقد است که وضعیت موجود گرد و غبار در استان قزوین نشان می دهد، خطری برای پایتخت ندارد اما قطعا اگر مدیریت مطلوب اجرا نشود و از پیشرفت بیایان زایی جلوگیری نکنیم، احتمال دارد در آینده با گسترش پدیده بیابانی شدن در استان، شهرهای اطراف را تحت تاثیر قرار دهد.
جمشید محمد بیگی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین می گوید: موضوع ریزگرد در استان قزوین بحرانی نیست. برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی و کم آبی مناطق تالابی مانند دشت اله آباد در سال های اخیر در بحث ریزگردها تاثیرگذار بوده اما عمده ریزگردهای قزوین منشا غیراستانی دارد.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری تصریح می کند: برای مبارزه با بیابانی شدن باید تمام دستگاه ها باید دست به دست هم دهند و برنامه بلند مدتی را در جهت کاهش مصرف بی رویه از آب، کشت های منظم و هدایت شده و جلوگیری از نابودی پوشش گیاهی مناطق مختلف اجرا کنند.
او معتقد است: باید از بخشی نگری و فعالیت جزیره ای در این حوزه پرهیز و برنامه جامعی برای استان تدوین کرد تا تمام دستگاه های استان از آب منطقه ای، محیط زیست، جهادکشاورزی، منابع طبیعی و سایر دستگاه های مربوطه در یک اقدام هماهنگ از بیایان زایی جلوگیری کنند، در غیر اینصورت شاهد بیابانی شدن منطقه خواهیم بود.
توسعه انسان محور توسعه پایدار نیست
به گفته یک کارشناس محیط زیست، اصلی به نام خودپالایی محیط زیست در طبیعت وجود دارد. وقتی اتفاقی مانند آتش فشان روی زمین به وقوع می پیوندد، حجمی از آلاینده های هوا وارد طبیعت می شود. در این شرایط طبیعت خود به خود بعد از مدت زمانی، این آلودگی را پالایش و بهسازی خود را آغاز می کند.
طاهره پرهیزکاری می گوید: اگر حجم آلودگی ها بیش تر از توان و تحمل بهسازی طبیعی باشد، به بحران تبدیل می شود چون طبیعت دیگر نمی تواند آن آلودگی را پاک کند.
این کارشناس عمده ترین بحران هایی که استان قزوین با آن دست به گریبان هست را بحران آب، آلودگی هوا، تخریب پوشش منابع طبیعی و ورود فاضلاب های صنعتی به منابع پذیرنده می داند.
او می گوید: اتفاقاتی که منجر به تخریب محیط زیست در کره زمین می شود، جهانی است و نمی توان به صورت نقطه ای محیط زیست را تخریب کرد و مدعی شد که ضرری برای سایر نقاط کره زمین ندارد، درمورد ریزگردها هم همینطور است. ایجاد یک کانون ریزگرد باعث بروز خطر در سایر نقاط هم می شود و تمام شهرهایی که در مسیر بادهای غالب منطقه ای هستند را متاثر می کند. پس باید طرح های ملی برای جلوگیری از این ضایعات اجرا شود. پرهیزکاری با بیان این که معضلات زیست محیطی هنوز در نگاه مدیران و تصمیم گیران استان در اولویت امر نیست، ادامه می دهد: در دنیا مخصوصا کشورهایی که بحران های زیست محیطی را پشت سر گذاشته اند، الان می دانند که باید به فعالیت های زیرساختی و آموزشی روی آورند و مردم نیز مطالبه گر هستند.
این کارشناس محیط زیست تاکید می کند: تمام تغییراتی که در محیط زیست انجام می دهیم باید بر اساس نیاز اکوسیستم و زیست بوم ما باشد نه نیاز بشر. زیرا توسعه انسان محور توسعه پایدار نیست. او می افزاید: امروزه شاهد تخریب تالاب های استان مانند اله آباد، به دلیل توسعه ناپایدار و تغییر کاربری ها بدون درنظرگرفتن تاثیرات زیست محیطی آن، هستیم که با کوچک ترین جریان باد ریزگرد و گرد و غبار ایجاد می شود.
پرهیزکاری حضور سازمان های مردم نهاد در رفع معضلات زیست محیطی را ضروری می داند و می گوید: سمن ها در سال های اخیر جدی گرفته شدند و به تازگی هم در برخی کارگروه های استانی حق رای یافته اند و اگر حمایت های لازم صورت گیرد می توانند تاثیرگذار باشند.
قزوین خطری برای پایتخت ندارد
یک کارشناس محیط زیست معتقد است دخالت گسترده انسان در محیط زیست گیاهی و جانوری دارای اثرات بسیاری است که امروزه به تدریج در حال نمایان شدن است. از جمله این اثرات می توان به بیابانی شدن و ایجاد پدیده ریزگرد اشاره کرد.
عبدالحسین مظفری، معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان قزوین هم اظهار کرد: در کشور ما چند سالی است که پدیده گرد و غبار در مناطق وسیعی باعث ایجاد نگرانی های جدی شده است. مهم ترین عاملی که باعث ایجاد ریزگردها می شود از بین رفتن پوشش گیاهی آن ها و به تبع آن فرسایش آبی و بادی خاک و بیابان زایی است. چیزی که تحت عنوان فرسایش بادی شکل می گیرد باعث معلق شدن ذرات خاک در هوا و به نوعی منشا ریزگردها است.
مظفری می گوید: در فرسایش بادی سه مرحله برداشت، حمل و رسوب گذاری وجود دارد که فعالیت های پیشگیرانه کنترل گرد و غبار باید در مرحله برداشت متمرکز شود. ذراتی که کمتر از ۱۰ میکرون هستند شاید هفته ها به صورت معلق در هوا بمانند و قابل تنفس هستند و باعث ایجاد مشکلاتی برای سلامتی افراد می شود.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان تصریح کرد: بر اساس آمار نزدیک به ۱۰۰ هزار هکتار اراضی استان قزوین به سمت بیابانی شدن پیش می رود که عوامل متعددی در این موضوع نقش داشته است. شیوه های کشاورزی مرسوم به ویژه دو کشته شدن در طول سال، تغییرات اقلیمی که استان با آن مواجه بوده، تغییر الگوهای بارش، کاهش میزان آورده های رودخانه ها و چرای دام بویژه شتر ، فرو افت آب های زیر زمینی و در کنار این ها توسعه ناپایدار از جمله مواردی است که روند بیابانی شدن را تسریع کرده است.
او می گوید: بیش ترین بخش کانونی ریزگردها در دشت قزوین و حدفاصل بوئین زهرا تا جنوب آبیک و به نوعی شمال شرق بوئین زهرا قرار دارد که روند بیابان زایی هم در این محدوده رخ داده است.
وی تصریح می کند: طرح هایی مانند احیای پوشش گیاهی در دستور کار منابع طبیعی قرار دارد و حوزه ستاد بحران استانداری نیز مطالعاتی را در زمینه بررسی این مناطق و استخراج اطلاعات دقیق تر انجام می دهد که بتواند سیاست گذاری های کلانی بر مبنای آن انجام دهد تا بتوان برنامه ریزی دقیق تری برای بیابان زایی در استان داشته باشیم. همچنین اداره امور آب به منظور جلوگیری از برداشت های بی رویه آب طرح هایی را آغاز کرده تا آب های زیر زمینی احیا شود.
این مسوول تصریح می کند: دو ایستگاه سنجش کیفی هوا در استان مستقر است که یکی در چهارراه ولیعصر شهر قزوین و یکی در شهرستان آبیک قرار دارد. سال ۹۵ و دو ماهه اول سال ۹۶ بر مبنای پارامترهای مختلف هوای قزوین توسط این دو ایستگاه مورد بررسی قرار گرفته که میزان ذراتی که کمتر از ۱۰ میکرون است در اردیبهشت سال ۹۵، ۲ روز، خردادماه پنج روز، تیرماه ۶ روز، مردادماه هفت روز، شهریورماه ۹ روز، مهر یک روز، آبان ماه ۲ روز و آذرماه ۶ روز وضعیت هوا در شرایط ناسالم برای گروه های حساس بوده و در سال ۹۶ تاکنون شرایط هوای آلوده و وضعیت ناسالم نداشتیم.
مظفری معتقد است که وضعیت موجود گرد و غبار در استان قزوین نشان می دهد، خطری برای پایتخت ندارد اما قطعا اگر مدیریت مطلوب اجرا نشود و از پیشرفت بیایان زایی جلوگیری نکنیم، احتمال دارد در آینده با گسترش پدیده بیابانی شدن در استان، شهرهای اطراف را تحت تاثیر قرار دهد.
جمشید محمد بیگی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین می گوید: موضوع ریزگرد در استان قزوین بحرانی نیست. برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی و کم آبی مناطق تالابی مانند دشت اله آباد در سال های اخیر در بحث ریزگردها تاثیرگذار بوده اما عمده ریزگردهای قزوین منشا غیراستانی دارد.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری تصریح می کند: برای مبارزه با بیابانی شدن باید تمام دستگاه ها باید دست به دست هم دهند و برنامه بلند مدتی را در جهت کاهش مصرف بی رویه از آب، کشت های منظم و هدایت شده و جلوگیری از نابودی پوشش گیاهی مناطق مختلف اجرا کنند.
او معتقد است: باید از بخشی نگری و فعالیت جزیره ای در این حوزه پرهیز و برنامه جامعی برای استان تدوین کرد تا تمام دستگاه های استان از آب منطقه ای، محیط زیست، جهادکشاورزی، منابع طبیعی و سایر دستگاه های مربوطه در یک اقدام هماهنگ از بیایان زایی جلوگیری کنند، در غیر اینصورت شاهد بیابانی شدن منطقه خواهیم بود.
مریم میرحسینی
