سعید الهی – آب، منشاء حیات انسانی و رکن اصلی آبادانی و توسعه است است. بدون آب، نه حیاتی استمرار می یابد و نه آبادانی! در طول تاریخ بشر، هیچگاه کمبود آب مانند نیمه دوم قرن اخیر شدت نیافته است. امروز بر کسی پوشیده نیست که کاهش نزولات جوی و اُفت شدید سفره‌های آب زیرزمینی، خشک شدن و به حداقل رسیدن جریان‌های آب سطحی، آب چشمه‌ها و رودخانه‌ها از یک طرف و ازدیاد جمعیت در شهرها، توسعه بی‌رویه شهرنشینی از طرف دیگر، روز به روز بر مشکلات آب افزوده است.
در حالی که مشکل کم آبی در کشور همه گیر شده است، این وضعیت در استان قزوین که به لحاظ اقلیمی، در منطقه نیمه خشک قرار دارد از وضعیت هشدار نیز عبور کرده و به شرایط بحرانی رسیده است. عمق فاجعه آنجاست که مسوولان استان، پنج سال قبل، بروز این وضعیت را پیش بینی کرده بودند، اما عدم اتخاذ یک راهبرد اساسی به منظور مهار مشکل، کار را به جایی رسانده است که امروز در برخی از مناطق استان، آب نه تنها دغدغه کشاورزان که باعث نگرانی نمایندگان استان در مجلس برای تامین آب شرب مورد نیاز مردم شده است.
تاکید استاندار قزوین بر ضرورت آگاه سازی مردم از بحران کم آبی در استان، نشان از وضعیتی دارد که به چالش بی سابقه در تامین آب مورد نیاز مصارف شرب و کشاورزی تبدیل شده است. مرتضی روزبه با تاکید بر اینکه، استان با بحران کم‌آبی روبرو شده که برای رفع این مشکل باید هرچه سریعتر راهکار مناسبی اندیشیده شود، می گوید: «اگر امروز به فکر رفع این مشکل نباشیم، قطع یقین در آینده‌ای نه‌چندان دور باید هزینه هنگفتی را برای این امر صرف کنیم.»
استان در بحران کم آبی
تاکید استاندار قزوین بر ضرورت آگاه سازی مردم از بحران کم آبی در استان، نشان از وضعیتی دارد که به چالش بی سابقه در تامین آب مورد نیاز مصارف شرب و کشاورزی تبدیل شده است. مرتضی روزبه با تاکید بر اینکه، استان با بحران کم‌آبی روبرو شده که برای رفع این مشکل باید هرچه سریعتر راهکار مناسبی اندیشیده شود، می گوید: «اگر امروز به فکر رفع این مشکل نباشیم، قطع یقین در آینده‌ای نه‌چندان دور باید هزینه هنگفتی را برای این امر صرف کنیم.»
وی تعلل در رفع بحران کم‌آبی استان را به معنای از دست رفتن منابع آب زیرزمینی موجود می داند و با پیش بینی اینکه ادامه این وضعیت، کشاورزی استان را با بحران شدیدی مواجه خواهد ساخت، می افزاید: «یکی از راهکارهایی که در گذشته برای رفع کمبود آب استان اجرایی شد استفاده از چاه‌های آب غیرمجاز بود، اما این راهکار نیز نتوانست در رفع بحران کم آبی استان تأثیرگذار باشد.»
آنچه استاندار در بهره‌گیری از چاه‌های آب غیرمجاز به آن اشاره می کند، واقعیت تلخی است که به گفته یکی از نمایندگان استان در مجلس سبب شده است تا سطح آب سفره‌های زیرزمینی دشت قزوین، ۱۸متر کاهش پیدا کند. داود محمدی در جلسه شورای برنامه و توسعه استان که با حضور نوبخت، معاون رییس جمهور برگزار شد، دشت قزوین را در معرض تهدید جدی دانست و از فرونشست زمین در بخش‌هایی از دشت قزوین به لحاظ بحران کم آبی خبر داد و تاکید کرد: «در دشت قزوین، شوره‌زار نفوذ کرده و آب‌های زیرزمینی آن نیز ۱۸ متر کاهش داشته است و اگر از ادامه این روند جلوگیری نشود، این دشت قابلیت کشاورزی خود را از دست خواهد داد.»
صدهزار تاکستانی در یک قدمی بیکاری
در این جلسه، نمایندگان دیگر استان نیز ابعاد ناگفته ای از عمق بحران را تبیین کردند. نماینده مردم تاکستان در مجلس گفت: ادامه روند کم‌آبی در غرب استان، بیکاری ۱۰۰ هزار نفر را به‌دنبال دارد که لازم است برای این معضل راهکاری اندیشیده شود.
رجب رحمانی خاطرنشان کرد: «در شهرستان تاکستان ۳۵ هزار هکتار باغ انگور و میوه وجود دارد که هر هکتار از آن حداقل سه شغل مستقل و مستمر ایجاد می‌کند که با خشک شدن این باغات، ۱۰۰هزار نفر بیکار شده و با توجه به نقش مهمی که این تولیدات در صادرات غیرنفتی دارد، به این بخش نیز ضربه وارد می‌شود.»
بیکاری ۱۰۰هزار نفر بر اثر بحران کم آبی، تنها یکی از پی آمدهای این چالش است. به گفته نماینده مردم بویین زهرا و آوج در مجلس، کار به جایی رسیده است که مردم شهرستان بویین زهرا در دو کیلومتری مرکز این شهرستان از آب‌های گل‌آلود برای مصارف شخصی خود استفاده می‌کنند.
عباسپور با بیان اینکه کم‌آبی شدید در استان در حال تبدیل شدن به بحران است تاکید کرد: این موضوع در شهرستان‌های آوج و بویین‌زهرا شدت بیشتری دارد و با توجه به اینکه درآمد بسیاری از مردم شهرستان‌های بویین زهرا و آوج از طریق کشاورزی تأمین می‌شود، با کمبود آب بخش کشاورزی در این شهرستان‌ها با افزایش افراد بیکار روبرو می‌شویم.
در حالی که کارشناسان بر این باورند که برای جلوگیری از هدر رفت آب در بخش کشاورزی با توجه به کم آبی شدید، چاره ای جز استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار نیست، وی معتقد است: «حدود ۴۸ درصد از کشاورزان این منطقه، خرده مالک هستند و شرایط لازم برای استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار را ندارند، زیرا این سیستم آبیاری برای سطوح وسیع مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر تمهیدات لازم در زمینه تأمین آب کشاورزی صورت نگیرد این افراد قادر به ادامه فعالیت نیستند.»
مساله ای که با واکنش متحد سیاسی او در مجلس روبه رو شده است. سید مرتضی حسینی با انتقاد از عدم استقبال برخی کشاورزان از مکانیزه کردن اراضی و طرح‌های آبیاری تحت‌فشار، معتقد است: «این مساله فاجعه‌ای است که نمی‌توان به سادگی از آن رد شد، چراکه به دلیل عدم استقبال کشاورزان از این طرح‌ها، اعتبارات بسیاری به خزانه دولت بازگشته است.»
افزایش مهاجرت روستاییان
البته در این میان، بیکار شدن کشاورزان، پی آمد دیگری هم دارد و آن مهاجرت به شهرهاست. چالشی که استاندار قزوین، پیش از این نسبت به وقوع آن هشدار داده بود. روزبه با اشاره به کمبود آب در برخی از روستاهای استان، عنوان کرد: «کمبود آب در روستاها بسیار حائز اهمیت است، زیرا زندگی روستایی بر پایه کشاورزی و دامداری استوار بوده و در صورتی که روستائیان آب کافی برای کشاورزی و دامپروری نداشته باشند به شهرها مهاجرت می‌کنند.»روزبه تصریح می کند: «مهاجرت روستائیان به شهرها نه تنها موجب خالی شدن روستاها می‌شود بلکه تراکم جمعیت شهری را افزایش داده و در برخی از شرایط به دلیل اقتصاد ضعیف روستائیان اقدام به حاشیه نشینی در شهرها می‌کنند.»
تاکنون طرح ها و ایده های متعدد و متفاوتی برای مهار مشکل کم آبی استان پیش روی مسوولان قرار گرفته است. طرح‌هایی که یا همچنان سر میز مسوولان خاک می خورند و اعتباری برای اجرایی شدن نمی یابند، یا به دلیل ضعف‌های کارشناسی، در مراحل ابتدایی عملیاتی شدن، عقیم مانده اند. اما در این میان، داود محمدی معتقد است: «برای احیای دشت قزوین در کوتاه مدت، می‌توان از طریق افزایش سهم آب استان قزوین از سد طالقان و در بلند مدت نیز با استفاده از آب ارتفاعات دو هزار و سه هزار، الموت رود و شاهرود اقدامات لازم را انجام داد.»
پیشنهادی که البته مورد توجه معاون عمرانی استاندار قزوین نیز قرار گرفته و وی با بیان اینکه بیشتر منابع آب استان را آب‌های زیرزمینی تشکیل می‌دهند، معتقد است: «استان از سهمیه آب سد طالقان به علت انتقال آب این سد به تهران محروم شده است.»
طرح های پیش روی مسوولان
منوچهر حبیبی با بیان این مطلب که شهرهای قزوین و آبیک در سال گذشته با بحران کم‌آبی مواجه بود و امسال نیز این روند ادامه داشته و در بخش کشاورزی نیز تشدید می‌یابد، تأکید می کند:« 9 شهر و بیش از ۱۰۰ روستا در استان قزوین می‌تواند از آب شرب ارتفاعات ۲ هزار و ۳ هزار استفاده کند .»
موضوعی که حسینی، دیگر نماینده قزوین در مجلس از زاویه دیگری به آن می نگرد. وی حل بحران آب این استان را مصداق مدیریت جهادی می داند و با تاکید بر اینکه، باید سرمایه‌گذاری‌ها و برنامه های خود را معطوف به تامین آب مورد نیاز قزوین کنیم، می گوید: «با توجه به انتقال آب سد طالقان به تهران، باید برای تامین آب مورد نیاز استان، احداث سد در الموت رود باید مورد توجه قرار بگیرد.»
در این میان، یک کارشناس آب، تشکیل شورای حفاظت از منابع آب‌های زیر زمینی، برای مدیریت بهتر منابع آبی و برخورد جدی با حفاری‌های غیر مجاز در استان برای مقابله با مشکلات کم آبی را یکی از راه کارهای اساسی برای پیشگیری از تداوم بحران می داند.
کیومرث دانشجو، کاهش سطح آب‌های زیر زمینی را خطری جدی برای استان توصیف کرده و معتقد است: «سطح آب‌های زیر زمینی استان متاسفانه در اثر خشک‌سالی‌های اخیر حدود ۴۶۰ میلیون متر مکعب افت کرده است و در برخی از نقاط استان هم شاهد فرونشست زمین هستیم.» مدیرعامل سابق شرکت آب منطقه‌ای قزوین تاکید می‌کند: «باید با اقدامات فوری، بحران کم آبی مهار شود تا حداقل کشاورزان استان بیش از این نیازمندی به آب را به عنوان دغدغه سالانه برای کشت نداشته باشند.»
در حالی که مشکل کم آبی در کشور همه گیر شده است، این وضعیت در استان قزوین که به لحاظ اقلیمی، در منطقه نیمه خشک قرار دارد از وضعیت هشدار نیز عبور کرده و به شرایط بحرانی رسیده است. عمق فاجعه آنجاست که مسوولان استان، پنج سال قبل، بروز این وضعیت را پیش بینی کرده بودند، اما عدم اتخاذ یک راهبرد اساسی به منظور مهار مشکل، کار را به جایی رسانده است که امروز در برخی از مناطق استان، آب نه تنها دغدغه کشاورزان که باعث نگرانی نمایندگان استان در مجلس برای تامین آب شرب مورد نیاز مردم شده است.
تاکید استاندار قزوین بر ضرورت آگاه سازی مردم از بحران کم آبی در استان، نشان از وضعیتی دارد که به چالش بی سابقه در تامین آب مورد نیاز مصارف شرب و کشاورزی تبدیل شده است. مرتضی روزبه با تاکید بر اینکه، استان با بحران کم‌آبی روبرو شده که برای رفع این مشکل باید هرچه سریعتر راهکار مناسبی اندیشیده شود، می گوید: «اگر امروز به فکر رفع این مشکل نباشیم، قطع یقین در آینده‌ای نه‌چندان دور باید هزینه هنگفتی را برای این امر صرف کنیم.»
استان در بحران کم آبی
تاکید استاندار قزوین بر ضرورت آگاه سازی مردم از بحران کم آبی در استان، نشان از وضعیتی دارد که به چالش بی سابقه در تامین آب مورد نیاز مصارف شرب و کشاورزی تبدیل شده است. مرتضی روزبه با تاکید بر اینکه، استان با بحران کم‌آبی روبرو شده که برای رفع این مشکل باید هرچه سریعتر راهکار مناسبی اندیشیده شود، می گوید: «اگر امروز به فکر رفع این مشکل نباشیم، قطع یقین در آینده‌ای نه‌چندان دور باید هزینه هنگفتی را برای این امر صرف کنیم.»
وی تعلل در رفع بحران کم‌آبی استان را به معنای از دست رفتن منابع آب زیرزمینی موجود می داند و با پیش بینی اینکه ادامه این وضعیت، کشاورزی استان را با بحران شدیدی مواجه خواهد ساخت، می افزاید: «یکی از راهکارهایی که در گذشته برای رفع کمبود آب استان اجرایی شد استفاده از چاه‌های آب غیرمجاز بود، اما این راهکار نیز نتوانست در رفع بحران کم آبی استان تأثیرگذار باشد.»
آنچه استاندار در بهره‌گیری از چاه‌های آب غیرمجاز به آن اشاره می کند، واقعیت تلخی است که به گفته یکی از نمایندگان استان در مجلس سبب شده است تا سطح آب سفره‌های زیرزمینی دشت قزوین، ۱۸متر کاهش پیدا کند. داود محمدی در جلسه شورای برنامه و توسعه استان که با حضور نوبخت، معاون رییس جمهور برگزار شد، دشت قزوین را در معرض تهدید جدی دانست و از فرونشست زمین در بخش‌هایی از دشت قزوین به لحاظ بحران کم آبی خبر داد و تاکید کرد: «در دشت قزوین، شوره‌زار نفوذ کرده و آب‌های زیرزمینی آن نیز ۱۸ متر کاهش داشته است و اگر از ادامه این روند جلوگیری نشود، این دشت قابلیت کشاورزی خود را از دست خواهد داد.»
صدهزار تاکستانی در یک قدمی بیکاری
در این جلسه، نمایندگان دیگر استان نیز ابعاد ناگفته ای از عمق بحران را تبیین کردند. نماینده مردم تاکستان در مجلس گفت: ادامه روند کم‌آبی در غرب استان، بیکاری ۱۰۰ هزار نفر را به‌دنبال دارد که لازم است برای این معضل راهکاری اندیشیده شود.
رجب رحمانی خاطرنشان کرد: «در شهرستان تاکستان ۳۵ هزار هکتار باغ انگور و میوه وجود دارد که هر هکتار از آن حداقل سه شغل مستقل و مستمر ایجاد می‌کند که با خشک شدن این باغات، ۱۰۰هزار نفر بیکار شده و با توجه به نقش مهمی که این تولیدات در صادرات غیرنفتی دارد، به این بخش نیز ضربه وارد می‌شود.»
بیکاری ۱۰۰هزار نفر بر اثر بحران کم آبی، تنها یکی از پی آمدهای این چالش است. به گفته نماینده مردم بویین زهرا و آوج در مجلس، کار به جایی رسیده است که مردم شهرستان بویین زهرا در دو کیلومتری مرکز این شهرستان از آب‌های گل‌آلود برای مصارف شخصی خود استفاده می‌کنند.
عباسپور با بیان اینکه کم‌آبی شدید در استان در حال تبدیل شدن به بحران است تاکید کرد: این موضوع در شهرستان‌های آوج و بویین‌زهرا شدت بیشتری دارد و با توجه به اینکه درآمد بسیاری از مردم شهرستان‌های بویین زهرا و آوج از طریق کشاورزی تأمین می‌شود، با کمبود آب بخش کشاورزی در این شهرستان‌ها با افزایش افراد بیکار روبرو می‌شویم.
در حالی که کارشناسان بر این باورند که برای جلوگیری از هدر رفت آب در بخش کشاورزی با توجه به کم آبی شدید، چاره ای جز استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار نیست، وی معتقد است: «حدود ۴۸ درصد از کشاورزان این منطقه، خرده مالک هستند و شرایط لازم برای استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار را ندارند، زیرا این سیستم آبیاری برای سطوح وسیع مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر تمهیدات لازم در زمینه تأمین آب کشاورزی صورت نگیرد این افراد قادر به ادامه فعالیت نیستند.»
مساله ای که با واکنش متحد سیاسی او در مجلس روبه رو شده است. سید مرتضی حسینی با انتقاد از عدم استقبال برخی کشاورزان از مکانیزه کردن اراضی و طرح‌های آبیاری تحت‌فشار، معتقد است: «این مساله فاجعه‌ای است که نمی‌توان به سادگی از آن رد شد، چراکه به دلیل عدم استقبال کشاورزان از این طرح‌ها، اعتبارات بسیاری به خزانه دولت بازگشته است.»
افزایش مهاجرت روستاییان
البته در این میان، بیکار شدن کشاورزان، پی آمد دیگری هم دارد و آن مهاجرت به شهرهاست. چالشی که استاندار قزوین، پیش از این نسبت به وقوع آن هشدار داده بود. روزبه با اشاره به کمبود آب در برخی از روستاهای استان، عنوان کرد: «کمبود آب در روستاها بسیار حائز اهمیت است، زیرا زندگی روستایی بر پایه کشاورزی و دامداری استوار بوده و در صورتی که روستائیان آب کافی برای کشاورزی و دامپروری نداشته باشند به شهرها مهاجرت می‌کنند.»روزبه تصریح می کند: «مهاجرت روستائیان به شهرها نه تنها موجب خالی شدن روستاها می‌شود بلکه تراکم جمعیت شهری را افزایش داده و در برخی از شرایط به دلیل اقتصاد ضعیف روستائیان اقدام به حاشیه نشینی در شهرها می‌کنند.»
تاکنون طرح ها و ایده های متعدد و متفاوتی برای مهار مشکل کم آبی استان پیش روی مسوولان قرار گرفته است. طرح‌هایی که یا همچنان سر میز مسوولان خاک می خورند و اعتباری برای اجرایی شدن نمی یابند، یا به دلیل ضعف‌های کارشناسی، در مراحل ابتدایی عملیاتی شدن، عقیم مانده اند. اما در این میان، داود محمدی معتقد است: «برای احیای دشت قزوین در کوتاه مدت، می‌توان از طریق افزایش سهم آب استان قزوین از سد طالقان و در بلند مدت نیز با استفاده از آب ارتفاعات دو هزار و سه هزار، الموت رود و شاهرود اقدامات لازم را انجام داد.»
پیشنهادی که البته مورد توجه معاون عمرانی استاندار قزوین نیز قرار گرفته و وی با بیان اینکه بیشتر منابع آب استان را آب‌های زیرزمینی تشکیل می‌دهند، معتقد است: «استان از سهمیه آب سد طالقان به علت انتقال آب این سد به تهران محروم شده است.»
طرح های پیش روی مسوولان
منوچهر حبیبی با بیان این مطلب که شهرهای قزوین و آبیک در سال گذشته با بحران کم‌آبی مواجه بود و امسال نیز این روند ادامه داشته و در بخش کشاورزی نیز تشدید می‌یابد، تأکید می کند:« 9 شهر و بیش از ۱۰۰ روستا در استان قزوین می‌تواند از آب شرب ارتفاعات ۲ هزار و ۳ هزار استفاده کند .»
موضوعی که حسینی، دیگر نماینده قزوین در مجلس از زاویه دیگری به آن می نگرد. وی حل بحران آب این استان را مصداق مدیریت جهادی می داند و با تاکید بر اینکه، باید سرمایه‌گذاری‌ها و برنامه های خود را معطوف به تامین آب مورد نیاز قزوین کنیم، می گوید: «با توجه به انتقال آب سد طالقان به تهران، باید برای تامین آب مورد نیاز استان، احداث سد در الموت رود باید مورد توجه قرار بگیرد.»
در این میان، یک کارشناس آب، تشکیل شورای حفاظت از منابع آب‌های زیر زمینی، برای مدیریت بهتر منابع آبی و برخورد جدی با حفاری‌های غیر مجاز در استان برای مقابله با مشکلات کم آبی را یکی از راه کارهای اساسی برای پیشگیری از تداوم بحران می داند.
کیومرث دانشجو، کاهش سطح آب‌های زیر زمینی را خطری جدی برای استان توصیف کرده و معتقد است: «سطح آب‌های زیر زمینی استان متاسفانه در اثر خشک‌سالی‌های اخیر حدود ۴۶۰ میلیون متر مکعب افت کرده است و در برخی از نقاط استان هم شاهد فرونشست زمین هستیم.» مدیرعامل سابق شرکت آب منطقه‌ای قزوین تاکید می‌کند: «باید با اقدامات فوری، بحران کم آبی مهار شود تا حداقل کشاورزان استان بیش از این نیازمندی به آب را به عنوان دغدغه سالانه برای کشت نداشته باشند.»
