بی‌قانونی در سایه انحصار
در نبود رقابت واقعی و حضور یک بازیگر اصلی – اسنپ – رانندگان و مسافران عملاً در فضایی بی‌قانون قرار گرفته‌اند. بر خلاف کشورهای توسعه‌یافته که قوانین مشخصی برای فعالیت تاکسی‌های اینترنتی تدوین شده است، در ایران هنوز چهارچوب شفافی برای حل اختلافات میان رانندگان، مسافران و پلتفرم‌های فعال در این حوزه وجود ندارد.
«محمدرضا وثوق‌نیا»، رئیس سازمان تاکسیرانی قزوین در این رابطه می‌گوید: «نظارت بر فعالیت تاکسی‌های اینترنتی بر عهده شهرداری نیست و این شرکت‌ها مجوز حمل‌ونقل کشوری دارند.»
این اظهارنظر، نبود یک مرجع مشخص برای نظارت و رسیدگی به مشکلات را نشان می‌دهد. در صورت بروز اختلاف بین راننده و مسافر، هیچ‌کس نمی‌داند باید به کجا مراجعه کند؛ دادگاه؟ شورای حل اختلاف؟ سازمان تاکسیرانی؟ یا شاید پشتیبانی نه‌چندان کارآمد اسنپ؟
گلایه‌های مسافران؛ وعده‌های ناتمام
مسافران از مشکلات متعددی در استفاده از اسنپ شکایت دارند. معصومه حسینی، یکی از کاربران، می‌گوید: «اسنپ در مسیرهای پرترافیک کرایه را افزایش می‌دهد، طوری که در نهایت تفاوتی با تاکسی‌های شهری ندارد.»
رضا محمدی، دیگر شهروند قزوینی، به تاخیرهای طولانی در رسیدن رانندگان اشاره می‌کند و می‌گوید: «در ساعات شلوغی، پیدا کردن خودرو سخت‌تر از گذشته شده است. در گذشته گزینه‌ای به نام «عجله دارم» وجود داشت که با پرداخت هزینه‌ی بیشتر، رانندگان سریع‌تر سفر را قبول می‌کردند، اما اکنون چنین گزینه‌هایی وجود ندارد.»
وی همچنین به افزایش ناگهانی کرایه‌ها در شرایط خاص مانند بارندگی و برف اشاره می‌کند که به گفته‌ی او، گاهی کرایه‌ها را به حدی بالا می‌برد که استفاده از تاکسی‌های اینترنتی به‌صرفه نیست.
برخی مسافران از امنیت پایین سفرها گلایه دارند. سمیعی، از کاربران اسنپ، تجربه‌ای از عدم همخوانی پلاک خودرو با اطلاعات نمایش داده‌شده در اپلیکیشن را مطرح می‌کند: «وقتی به راننده اعتراض کردم، بهانه‌هایی آورد که قانع‌کننده نبود. پیگیری کردم و متوجه شدم او از حساب کاربری فردی دیگر برای فعالیت استفاده می‌کند.»
نگاه رانندگان: کار زیاد، درآمد کم، حقوق نامشخص
رانندگان نیز از وضعیت خود در این سامانه‌ها ناراضی هستند. علیمردانی که دو سال است در اسنپ فعالیت می‌کند، از نبود بیمه و حمایت‌های لازم گلایه دارد: «در هر اختلافی، همیشه راننده مقصر شناخته می‌شود. حتی اگر مسافر رفتار نامناسبی داشته باشد، باز هم راننده با تهدید به غیرفعال‌شدن حسابش روبه‌رو می‌شود.»
محمدی، یکی دیگر از رانندگان، به درآمدهای پایین و عدم تناسب کرایه‌ها با هزینه‌های زندگی اشاره می‌کند: «سال‌هاست کرایه‌ها تغییری نکرده، اما هزینه‌ی خودرو، بیمه و تعمیرات چند برابر شده است. اگر انتخاب دیگری داشتیم، هرگز به سراغ این شغل نمی‌آمدیم.»
عطایی‌نژاد، راننده دیگری، می‌گوید: «گاهی باید کیلومترها رانندگی کنم تا به مبدا برسم، فقط برای یک سفر کوتاه. در نهایت، کرایه‌ای که دریافت می‌کنم، ارزش این همه زمان و سوخت را ندارد.»
چه باید کرد؟
با توجه به نقش روزافزون تاکسی‌های اینترنتی در حمل‌ونقل شهری، لازم است چارچوب قانونی شفافی برای فعالیت این پلتفرم‌ها تدوین شود. برخی از پیشنهادهای کارشناسان برای بهبود شرایط به شرح زیر است:
ایجاد یک نهاد نظارتی مستقل که مسئول رسیدگی به مشکلات میان رانندگان، مسافران و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات باشد. همچنین شفاف‌سازی قوانین فعالیت تاکسی‌های اینترنتی و تعیین حداقل استانداردها برای کیفیت خودروها و امنیت سفر ضروری است.
از سوی دیگر، اصلاح سیستم قیمت‌گذاری به‌گونه‌ای که رانندگان و مسافران در شرایط منصفانه‌تری از خدمات بهره‌مند شوند، می‌تواند از مشکلات موجود بکاهد. در کنار این موارد، افزایش نظارت بر عملکرد سامانه‌ها و جلوگیری از سوءاستفاده‌هایی مانند تغییر اطلاعات خودروها و حساب‌های کاربری مشترک نیز از راهکارهای پیشنهادی است.
در نهایت، تاکسی‌های اینترنتی بخشی از زندگی شهری شده‌اند و نمی‌توان آنها را نادیده گرفت، اما بدون قوانین و نظارت مناسب، این صنعت بیشتر از آنکه یک راه‌حل باشد، به یک معضل شهری تبدیل خواهد شد.
