«اطلاعات»، ۱۴ساعت پس از این واقعه دردناک در شماره ۱۱شهریور خود، در حالی که هنوز ابعاد زلزله به درستی مشخص نشده بود گزارشی منتشر کرد که بخشی از عمق فاجعه را بازتاب میداد. این روزنامه نوشت: «ساعت یازده دیشب هفتاد قریه تابعه قزوین طی یک زلزله شدید زیرورو شد. در اطراف قزوین دو ناحیه بیش از سایر نواحی آسیب دیده است. از پنج هزار نفر سکنه قریه «دانسفهان» چهار هزار نفر زیر آوار ماندهاند و در این قریه زمین دهان باز کرده و آب گلآلودی سرازیر شده که قسمتی از قریه را با خود برده است. در ناحیه «حصار» (شهرستان آوج کنونی) از هزار نفر سکنه فقط ۷۰نفر زنده ماندهاند.»
35گسل، استان را تهدید میکند
یک روز پس از وقوع زلزله و در حالی که آرام آرام عمق فاجعه رخ مینمود؛ روزنامه اطلاعات در شماره ۱۲شهریور خود نوشت: «گزارشهای رسیده از مناطق زلزله زده حاکی است مقتولین و مجروحین زلزله به ده هزار نفر بالغ میشود، هزاران جسد در زیر آوار مانده و اهالی دهات برای خروج اجساد استمداد میکنند. گفته میشود اگر کانون زلزله در تهران بود؛ یک میلیون نفر کشته میشدند. در «دانسفهان» فقط انگشتشماری جان به در بردهاند، دهها دِه با خاک یکسان شده و ساکنان زنده بعضی از دهات فقط گربهها خروسها و بزهای سرگردان هستند.»
نزدیک به شش دهه پس از زمین لرزه بویینزهرا، استان قزوین همچنان توسط گسلهای فعال و غیرفعال پراکنده در سطح مناطق مختلف تهدید میشود. این در حالی است که در حوزه شهرسازی، اقدامات موثر چندانی برای پیشگیری از آنچه در زلزله بویینزهرا رخ داد و با تلفات انسانی سنگین در دهههای شصت و هشتاد در زلزله رودبار و سپس آوج تکرار شد، انجام نشده و تکرار این حوادث با تعدد گسلهای لرزهخیز استان دور از تصور نیست.
به گفته مدیرکل مدیریت بحران قزوین، استان به لحاظ داشتن ظرفیت لرزهخیزی بالا، در یکی از پهنههای لرزهای کشور و جهان واقع شده و تاکنون نیز حدود ۳۵گسل در آن مورد شناسایی قرار گرفته که همین مساله لزوم پرداختن به آن، یعنی انجام مطالعات و تعیین حدود حریم و پهنه گسل در مناطق مختلف را دوچندان میکند.
قدرتاله مهدیخانی افزود: از میان حدود ۳۵گسل شناسایی شده، هشت گسل فعال است؛ این در حالی است که گسلهای موجود استان طی ۸۰۰سال گذشته هیچ فعالیتی از خود نداشتهاند و همین موضوع ثابت میکند که ما باید در حوزه مطالعاتی و شناسایی پهنههای موجود اقدام لازم را به عمل آوریم.
وی ادامه داد: البته احتمال اینکه، گسلهای بیشتر در سطح استان باشد که به علت پوشیده شدن آنها توسط آبرفتها، هنوز مورد شناسایی قرار نگرفته باشند، وجود دارد، اما عملیات تدقیق برای شناسایی گسلهای پنهان و نوظهور توسط سازمان زمین شناسی کشور در دست انجام بوده که انجام این کار میتواند موقعیت این نوع گسلها، حتی آنهایی که هنوز کشف نشدهاند را مشخص کند.
ساخت وسازهای گسترده روی گسل
در میان گسلهای استان، گسل شمال قزوین که با طول بیش از ۶۰کیلومتر در فاصله یازده کیلومتری شمال شهر، واقع شده، یکی از اصلیترین تهدیدها از منظر وقوع زلزله در استان، محسوب میشود. اما با وجود این تهدید بالقوه، منطقه مسکونی پونک، دانشگاه آزاد، پارک علم و فناوری و بوستان ملی باراجین، از جمله مکانهایی هستند که طی بارگذاری شهری، در محدوده این گسل احداث شده اند؛ در حالی که ساخت و ساز بر روی گسلها ممنوع است.
یک کارشناس حوزه شهری با بیان اینکه، گسلها به هنگام زلزله، اصطلاحاً، دهن باز میکنند و آنچه در زمین است میبلعد، میگوید: براساس انرژی نهفته در هر گسل، هر چقدر به آن نزدیک شویم، با خطر بیشتری هم روبه رو خواهیم بود و باید از هر گونه ساخت و سازی در محدوده این گسلها پرهیز کرد.
محمد سیداف با انتقاد از ساخت و سازها در شمال شهر در محدوده گسلهای فعال زلزله قزوین میافزاید: خطر ساخت و ساز در شمال آزادراه قزوین-زنجان بسیار زیاد است، ولی همچنان شاهد ساخت و ساز، بیرویه در این محدوده هستیم؛ این در حالی است که گزینههای جایگزینی هم، برای آن وجود دارد.
وی اضافه میکند: متأسفانه در شهر قزوین، طرحهای توسعه، شامل طرحهای جامع و تفصیلی، با تأخیر اجرا میشود و اجرای طرحهای جدید به دلیل چالشهای پیش روی توسعه در اراضی شمال شهر، به نتیجه نرسیدهاند.
به گفته این کارشناس حوزه شهری، اراضی دیگری در غرب و شمال غرب قزوین قرار دارند که این مناطق میتوانند جایگزین ساخت و سازها، روی گسل شمال قزوین شوند.
سیداف با تاکید بر این نکته که، شهرداری فقط مجری طرح جامع شهری است و تهیه و تصویب این طرح، بر عهده شورای عالی معماری و شهرسازی است، تصریح میکند: امروزه، کاربری جدیدی نباید به شهر قزوین اضافه شود، مگر اینکه توسعه فضاهای باز و سبز در دستور کار قرار گیرند.
وی همچنین با اشاره به اینکه گسلهای آبیک و اشتهارد اگر چه فاصله زیادی با شهر قزوین دارند، ولی در صورت بروز زلزله، به بافت سنتی و تاریخی، صدمه جدی وارد میکنند، خاطرنشان کرد: بر همین اساس باید مقاوم سازی، ایجاد راههای فرار و نحوه کمک رسانی در شرایط بحرانی و… در دستور کار قرار گیرد.
خشم طبیعت و قهر آسمان خبر نمیکند و بیتوجهی دستگاههای مسئول در پیشگیری از این حوادث غیرمترقبه را با وقوع فجایع انسانی و مادی فراوان پاسخ میدهد. دوراندیشی و حکمت ورزی ایجاب میکند پیش از آنکه زلزلههای بویین زهرا، رودبار و آوج تکرار شوند؛ کاری کنیم. باور کنید فردا دیر است، امروز باید تدبیری اندیشید.