از اواخر دوره قاجاریه و آغاز دوره پهلوی به‌تدریج این بلندمرتبه‌سازی به سایر کاربری‌ها هم سرایت کرد و هتل‌ها و ساختمان‌های عمومی شهر را متأثر ساخت. اما نخستین ساختمان بلندمرتبه‌ای که در دوره‌ی معاصر و به‌شیوه‌ی مدرن در کشور بنا شد، در سال۱۳۳۰ توسط هوشنگ خانشقاقی در خیابان جمهوریِ شهر تهران ساخته شد. این سازه با اقتباس از معماری مدرن اروپایی، در ۱۰طبقه، از بتن آرمه و مجهز به آسانسور، یکی از مهم‌ترین ساختمان‌هایی بود که با بهره‌گیری از فرم‌های مدرن اروپایی به بهره‌برداری رسید و رویکرد طراح و معمارش، آن را تبدیل به یکی از متحول‌ترین بناهای ساخته‌شده در ایرانِ آن سال‌ها کرد.
آغاز بلندمرتبه سازی در قزوینِ دوره پهلوی
یک کارشناس ارشد شهرسازی بر این باور است که بلندمرتبه سازی در شهر قزوین، فارغ از بناهای مذهبی یا حکومتی، با ساخت بنای کارخانه «آرد ماشین چیان» در اوایل دوره پهلوی در بیرون دروازه رشت و ابتدای خیابان اسدآبادی کنونی آغاز شده است.
مرتضی ارجمندی در گفت‌وگو با «فروردین امروز» می‌گوید: «دو سال پس از ساخت این کارخانه، بنای «میکده قزوین» در بیرون دروازه شیخ آباد ساخته شد که این بنا نیز نسبت به بناهای اقامتی، تجاری و یا ساختمان‌های کارگاهی رفیع‌تر محسوب می‌شد.»
وی اضافه می‌کند: ساختمان بروجردی در خیابان خیام شمالی و همچنین تاسیسات اقامتی موسوم به «چهارصد دستگاه» ارتش در ضلع غربی روستای سابق آبگیلک که امروز در بافت شهری قرار گرفته را باید نخستین ساختمان‌های بلند مرتبه یا آپارتمان‌های اقامتی شهر قزوین دانست که در سال‌های پایانی دهه چهل و اوایل دهه پنجاه در قزوین به بهره‌برداری رسیده‌اند و آغازگر بناهای اقامتی در بناهای بلندمرتبه در این شهر هستند.»
به گفته این کارشناس، آنچه که از آن به عنوان «برج» در قزوین یاد می‌شود؛ محصول معماری شهری دو دهه اخیر در این شهر است و دیرینگی چندانی ندارد. ارجمندی تاکید می‌کند: نمونه بارز این «برج»ها که سرنوشت نامعلومی پیدا کرده و پس از ۱۵سال از آغاز عملیات ساختمانی هنوز به به بهره‌برداری نرسیده، «برج تجارت» در میدان میرعماد است که جانمایی آن در جوار اثر تاریخی «دروازه دربکوشک» همواره مورد اعتراض بوده است.
وی تصریح می‌کند: «ساخت این برج به عنوان یک پروژه عمرانی از سال۱۳۸۴ در مساحت ۶۰هزار متر مربع توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین با همکاری شرکت سهامی خاص توسعه مسکن استان تهران کلید خورد و قرار بود در قالب ۱۰۹واحد تجاری، ۴۸واحد مسکونی، ۷۴واحد اداری و ۴واحد فضای فرهنگی ورزشی و ۶۰۷واحد پارکینگ همراه انباری و سایر مشاعات درزمینی به مساحت ۷۱۰۰متر مربع اجرا شود، اما آنچه امروز شاهد آن هستیم توقف چندین ساله پروژه است.»
برج‌های دوقلو، نماد ناکامی در برج سازی
آنچه این کارشناس از نافرجام ماندن عملیات اجرایی احداث برج تجارت می‌گوید را می‌توان در «برج حکم آباد» و مشخصا در مجتمع ۹۰۶واحدی پونک موسوم به «برج‌های دوقلوی فرهنگیان» نیز مشاهده کرد. برجی که عملیات ساختمانی با گذشت بیش از یک دهه با مشکلات عدیده‌ای از جمله نمای مشترک سازه و نقشه‌های مکانیکی روبروست و اخیرا نیز ادامه عملیات ساختمانی آن از سوی دفتر فنی استانداری و شهرداری قزوین آن متوقف شده است.
مدیرکل فنی استانداری قزوین درباره «برج‌های دوقلوی فرهنگیان» با بیان اینکه، این پروژه از جمله طرح‌های شاخص و منحصر به فرد شهر قزوین محسوب می‌شود، می‌گوید: پروژه مسکن فرهنگیان با وجود صدور یک پروانه واحد ساخت، دارای هیات مدیره و مدیرعامل بوده و در ۲بلوک به مورد اجرا درآمده و آخرین پروانه این طرح نیز در سال ۹۶نیز مورد تجدید نظر قرار گرفته است.
پیمان پیرمرادی می‌افزاید: عدم تناسب نمای این دو بلوک مشکلاتی را برای ادامه ساخت آن ایجاد کرده است که از این رو تمام تمهیدات لازم در خصوص نمای یکپارچه آن که نه تنها متعلق به پروژه، بلکه به این شهر است، باید اندیشیده شود.»
وی اضافه می‌کند: علاوه بر نما، نقشه‌های مکانیکی این پروژه در حوزه پدافندی، اطفای حریق و فضایی ویژه معلولان که به علت آنکه از زمان صدور پروانه آن سالیان سال می‌گذرد و با آیین نامه و مقررات موجود نیز همخوانی ندارد که ادامه عملیات ساختمانی در این پروژه منوط به ارایه طرح هدفمندی نمای پروژه از سوی مشاور و رفع مشکلات موجود در نقشه‌های مکانیکی آن است.»
بروز مشکلات فنی و اجرایی یا اختلاف بین شرکا، تنها عوامل توقف عملیات ساختمانی برج‌های تجاری و مسکونی قزوین نیست که باید پیامدهای ناشی از تورم و بحران اقتصادی را نیز در این زمینه موثر دانست. «برج خلیج فارس» در تقاطع بلوار مدرس و خیابان طالقانی از جمله پروژه‌هایی است که پس از قریب دو دهه، هنوز به بهره‌برداری کامل نرسیده و تنها چند طبقه محدود از این برج تجاری ۱۲طبقه آن هم به صورت ناقص فعال شده است.
بلند مرتبه سازی توجیه اقتصادی ندارد!
یک کارشناس معماری معتقد است: امروز در قزوین بسیاری از بلندمرتبه سازانی که در گذشته اقدام به احداث برج‌های مسکونی می‌کردند به دلیل آنکه در حال حاضر هیچ توجیه اقتصادی برای آنها ندارد، به ساخت و ساز ساختمان‌های سه تا چهار طبقه روی آورده‌اند.
محسن اسماعیلی می‌افزاید: در حوزه بلندمرتبه سازی، با توجه به شرایط اقتصادی موجود، ساختن برج باید مقرون به صرفه باشد و این مساله شاید در مناطقی مانند شهرک مهرگان توجیه پذیر باشد، اما به طور معمول و برای دهک‌های میانی ۴ تا هفت احداث ساختمان‌هایی تا چهار طبقه امکان پذیرتر است.
وی اضافه می‌کند: اصولا فرهنگ زندگی ما ایرانیان در حوزه مسکن از گذشته‌های دور، بناهایی حیاط‌دار بوده که مختص مناطق مختلف کشور ما است و در عین حال نیز ساختمان‌های بلند در زندگی ما جای چندانی ندارد، هر چند امروز به ناچار به آن روی آورده‌ایم.
این کارشناس معماری تصریح می‌کند: با توجه به سیل مهاجرت روستاییان به شهرها در دهه‌های گذشته، نیاز بود متناسب با چنین شرایطی برای اسکان جمعیت جدید، اتفاقاتی در حوزه شهرسازی صورت پذیرد تا بتوان از آن طریق نیاز مسکن در شهرها مرتفع شود و به همین لحاظ و با توجه به محدودیت توسعه شهری در بسیاری از نقاط کشور، مجبور به روی آوردن به ساخت و سازهای بلند مرتبه در قالب تجاری، مسکونی و اداری شدیم.
اسماعیلی تاکید می‌کند: از سوی دیگر، الزام به کارگیری تکنولوژی‌های نوین در ساختمان‌های بلندمرتبه باعث شد تا در طرح جامع شهرهای بیش از ۲۰۰هزار جمعیت مکان‌یابی‌های لازم برای احداث صورت گیرد و اقبال عمومی نیز به این سمت رفت، اما به دلیل ناهمخوان بودن این سبک از بناها با ریشه فرهنگی ما، رفته رفته با مشکلاتی در این حوزه روبرو شدیم که همچنان نیز این مساله ادامه دارد.
وی ادامه می‌دهد: به عنوان مثال، در این حوزه ما به دنبال بهره‌وری اقتصادی از زمین و محیط زیست بهتر بودیم، اما تجربه نشان داد که در این زمینه با توجه به پرداختن به موضوع انسان محورانه و هویت بخشی انسانی در سکنی گزیدن بودیم، دچار غفلت شدیم تا جایی که در برخی نقاط شهر قزوین مانند ملاصدرا، هرچند احداث این نوع ساختمان‌ها بحث اقتصادی زمین را بالا برد، اما به لحاظ اشرافیت انسانی با اختلالاتی مواجه شدیم و حتی نتوانستیم نیاز محیط زیست پایدار را در آنها پاسخگو باشیم.
این کارشناس همچنین با اشاره به برج‌های دوقلوی فرهنگیان، خاطرنشان می‌کند: این برج که بایستی دارای محوطه زیادی باشد و طراحی آن نیز طوری صورت می‌گرفت تا ساکنان آن به آسانی باهم ارتباط بگیرند، اما به دلیل اینکه فضای لازم در این زمینه دیده نشده از برنامه‌های پیش بینی شده عملا منحرف شده است.
این سخن معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار قزوین که «ایده ساخت برج‌ها و مجتمع‌ّهای تجاری متعدد در شهر قزوین شکست خورده است» را باید فضل الخطاب این گزارش دانست. همچنانکه علی فرخزاد تاکید دارد: «با توجه به وضعیت رکود فعلی فضای کسب‌وکار، قصد داریم پروژه‌هایی مانند حکم آباد که قابلیت تغییر کاربری دارند را به هتل، فضای مسکونی، اداری و خدماتی تبدیل کنیم که در غیر این صورت این برج‌ها به مرور متروکه شده و دیر یا زود باید تخریب شوند که ضررهای میلیاردی به صاحبان آنها وارد خواهد کرد.»
