این شروع خوبی است برای یک گپ و گفت کوتاه. حرف هایمان اما گُل می‌کند؛ او از علائقش به کتاب می‌گوید و از اینکه چندان توجه چندانی به دنیای مجازی ندارد و تلاش می‌کند هر فرصتی می‌یابد کتابی در دست بگیرد و مطالعه کند، و من از غریب افتادن کتاب در این سالها و کاهش سرانه مطالعه در میان مردمی که پیش از ظهور پدیده موبایل و نت و دنیای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، خیلی هم اهل مطالعه و کتاب نبودند!
آمارها و سرانه ۵دقیقه‌ای مطالعه!
بر اساس گزارش شورای عالی انقلاب فرهنگی، تنها ۵۸درصد مردم ایران مطالعه غیردرسی دارند و میزان مطالعه این بخش از جامعه به‌طور میانگین ۷ساعت و ۴۱دقیقه در ماه است که ۳ساعت و ۷دقیقه آن صرف خواندن قرآن و ادعیه می‌شود. این گزارش که دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در اردیبهشت سال ۹۸ با عنوان «رصد فرهنگ رفتاری خانواده ایرانی در سال ۱۳۹۶» منتشر کرده، حاصل پژوهش آماری در مناطق شهری و روستایی ایران در میان افراد ۱۵ساله و بیشتر است.
بنا به آنچه در این گزارش اعلام شده، میزان مطالعه حدود ۵۸درصد افراد ۱۵ساله و بیشتر، بدون احتساب قرائت قرآن و ادعیه، ۱۷۸دقیقه در ماه است که میانگین آن می‌شود کمی بیشتر از ۹دقیقه در شبانه‌روز. اما برای رسیدن به رقم دقیق‌تر سرانه مطالعه ایرانیان باید ۴۲درصد دیگر از جمعیت بالای ۱۵سال را نیز که به هر دلیلی هیچ‌گونه مطالعه‌ای ندارند محاسبه کرد. در این صورت، با یک ضرب و تقسیم ساده می‌توان گفت که سرانه مطالعه ایرانیان کمی بیشتر از ۵ دقیقه در شبانه‌روز است.
در صورت درستی ارقام موجود در این گزارش، سرانه مطالعه غیردرسی بدون احتساب قرائت قرآن و ادعیه حدود ۶۰میلیون نفر ایرانی بالای ۱۵سال کشور در سال ۹۶ حدود ۵دقیقه در شبانه‌روز بوده است که این رقم در مقایسه با آمار رسمی سال۸۱ نشان می‌دهد که سرانه مطالعه به نسبت ۱۵سال قبل دو دقیقه در شبانه‌روز نیز کمتر شده است.
یک کارشناس اداره کل کتابخانه‌های عمومی قزوین اما نگاه دیگری به موضوع سرانه مطالعه دارد. محسن جلیلوند در گفت‌‌وگو با «فروردین امروز» می‌گوید: براساس آنچه که به عنوان معیار در محاسبه میزان سرانه کتاب مشخص گردیده، آمارهایی از سرانه کتاب به دست آمده است، اما اینکه با این آمارها بتوان گفت که مقوله «کتاب»، «کتابخوانی» و مطالعه در جامعه ایرانی در حال حذف تدریجی است، واقعیت بیرونی ندارد.
محسن جلیلوند با بیان اینکه، باید به این نکته توجه کرد که میزان فضیلت کتاب و کتابخوانی در جامعه به چه میزان است؛ می‌افزاید: به رغم آنچه که آمارها از کاهش کتابخوانی می‌گویند، میزان مراجعه کتابخوانان به کتابخانه‌ها کاهش نداشته، بلکه رو به رشد هم بوده است.
کتابخوانانی که حذف شدنی نیستند
وی با تاکید بر اینکه، اقلیت کتابخوان در جامعه ایرانی از گذشته تاکنون همواره وجود داشته، اضافه می‌کند: وجود شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی و حتی کتاب‌های الکترونیک گرچه سبب کاسته شدن شمارگان کتاب‌های کاغذی زده است، اما در کاهش میزان اقلیت کتابخوان تاثیر چندانی نداشته است. این اقلیت برای مطالعه به کتابخانه‌ها مراجعه می‌کند و حتی اگر کتاب خود را در کتابخانه‌ها نیابند، آن را از کتابفروشی‌ها تهیه خواهند کرد.
این کارشناس حوزه کتاب درباره علاقه درصد قابل توجهی از مراجعه کنندگان به کتابخانه‌های عمومی به رمان‌های عامه پسند، تصریح می‌کند: مراجعان به کتابخانه‌ها از قشرهای مختلف و سنین متفاوت جامعه تشکیل می‌شوند و رمان‌هان برآمده از ادبیات فارسی و لاتین، تاریخ و روانشناسی بیشترین متقاضی را در بین این مراجعان دارد.
جلیلوند ادامه می‌دهد: اما نهاد کتابخانه‌ها کوشیده است با اجرای طرح‌هایی چون، مشاوره کتاب و کتابخوانِ ماه، کتابخوانان را به سمت مطالعه کیفی سوق دهد. اگر این مراجعان، علاقه‌مند به رمان‌های عامه‌پسند فارسی هستند، کتابداران بهترین این نوع رمان‌ها را به آنها معرفی می‌کنند و بدین طریق می‌کوشند سطح کیفی مطالعه را در میان کتابخوانان ارتقا دهند.
وی همچنین با اشاره به اینکه، روند مطالعه را در کشور مثبت می‌دانم، تاکید می‌کند: قبول دارم که فضای مجازی ضربه خود را به «کتابخوانی» زده است، اما کسانی هم که در شبکه‌های اجتماعی موبایلی به دنبال مطالعه هستند؛ می‌دانند که این فضا از عمق لازم برای مطالعه و تحقیق برخوردار نیست و آنان عموما کتاب کاغذی را بر آثار الکترونیک در این حوزه ترجیح داده‌اند.
با این همه، اگر فضای مجازی و دل‌مشغولی‌های عمومی نسبت به شبکه‌های اجتماعی، نتوانسته باشد سبب کاهش اقلیت کتابخوان ِاهل مطالعه در کشور شود، افزایش چند برابری قیمت کاغذ و نیز هزینه‌های چاپ و نشر کتاب طی یکی دو سال گذشته، ضربه‌ای اساسی را به این حوزه وارد کرده است. نمود بیرونی این ضربه را می‌توان در کاهش قابل توجه آمار کتاب‌های انتشاریافته در سال جاری و نیز شمارگان آنها مشاهده کرد.
