فعالان محیط زیست هشدار می‌دهند که سایت پسماند محمدآباد از استانداردهای لازم برخوردار نیست و به دلیل پذیرش زباله‌هایی بیشتر از ظرفیت خود، به سرعت در حال تکمیل ظرفیت است. بسیاری از دستگاه‌های تفکیک و پاکسازی در این سایت از کار افتاده‌اند که این امر منجر به انجام ناقص فرآیندهای بازیافت و دفن زباله‌ها شده است.
انتشار بوی نامطبوع در محلات اطراف، رهاسازی شیرابه‌های زباله که تهدیدی جدی برای آلودگی آب‌های زیرزمینی محسوب می‌شود، کاهش حاصلخیزی زمین‌های دشت قزوین و آلودگی بصری ناشی از پراکندگی زباله‌ها به‌ویژه پلاستیک، از جمله مشکلات جدی این سایت است.
از نگاه کارشناسان محیط زیست، این مشکلات به همراه عواملی چون ورود زباله بیش از ظرفیت، نبود لندفیل جداگانه برای دفع زباله‌های بیمارستانی، حضور زباله‌های سمی و شیمیایی، و آلودگی آب‌های زیرزمینی، سایت محمدآباد را به تهدیدی جدی برای اکوسیستم و دشت قزوین تبدیل کرده است. اما مسئولان دیدگاه متفاوتی دارند.
تولید روزانه ۳۰۰ تن پسماند در شهر قزوین
«مهدی امینی»، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری قزوین، در گفت‌وگو با «فروردین امروز» می‌گوید: «در حال حاضر، شهر قزوین به‌تنهایی روزانه ۳۰۰تن پسماند تولید می‌کند که حدود ۹۰درصد پسماند کل استان نیز در مجتمع پردازش و دفع پسماند «پاکسار» (سایت محمدآباد سابق) پذیرفته و مدیریت می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «برای اجرای طرح تفصیلی پسماند، فرآیندهای مدیریت پسماند را به شیوه‌ای استاندارد ادامه می‌دهیم. یکی از بزرگترین پروژه‌های ما در مجتمع پاکسار، احداث بزرگترین لندفیل مهندسی و بهداشتی کشور پس از مشهد است که عملیات خاکی آن بیش از ۶۰درصد پیشرفت فیزیکی دارد. این لندفیل تاکنون ۱۵۰میلیارد تومان هزینه برای سازمان پسماند داشته است.»
امینی افزود: «این لندفیل اکنون بارگذاری شده و براساس محاسبات مهندسی پیش‌بینی می‌شود که تا یک سال و نیم آینده بتوانیم از آن بهره‌برداری کنیم.»
وی همچنین از نگرانی‌های اصلی در مدیریت پسماند استان، به افزایش بی‌رویه تولید زباله توسط شهروندان اشاره کرده و می‌گوید: «متأسفانه در سال جاری شاهد افزایش بیش از ۵درصدی تولید زباله در استان و افزایش ۷درصدی در شهر قزوین بودیم که این نشان‌دهنده چالش جدی ما در این زمینه است.»
امینی چالش دیگر را غیرفعال بودن خطوط پردازش پسماند عنوان کرده و افزود که این موضوع نیز رفع شده است.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری قزوین ادامه می‌دهد: «عملیات عمرانی احداث یک خط تولید گرانول به ظرفیت ۸تن نایلون در روز به پایان رسیده و به زودی به بهره‌برداری می‌رسد. برای سال۱۴۰۴ نیز احداث دو خط پردازش پسماند با ظرفیت روزانه ۵۰۰ تن را در برنامه‌های سازمان پسماند داریم. برای این دو خط در سال جاری دوبار مناقصه برگزار شده که تا به امروز موفق به جذب پیمانکار نشده‌ایم.»
امینی در خصوص مدیریت شیرابه می‌گوید: «فعالیت‌های پژوهشی ویژه‌ای انجام شده است. برای این امر دستگاه تصفیه شیرابه به‌صورت پایلوت نصب شده که ظرفیت تصفیه روزانه ۱۵مترمکعب دارد. نتیجه کار، تولید آب مناسب برای آبیاری بوده که یک دستاورد بزرگ محسوب می‌شود. هدف این است که فرآیند تصفیه به شکلی پایدار، منظم و روزمره انجام شود.»
وی تصریح می‌کند: «تمامی تلاش بر این بوده تا فرآیند مدیریت پسماند به شکل اصولی و با رعایت استانداردهای مهندسی انجام شود. در حال حاضر، با تلاش‌های صورت‌گرفته، از شرایط بحرانی عبور کرده‌ایم و نگرانی خاصی در بخش روزمره مدیریت پسماند وجود ندارد.»
لزوم فرهنگ‌سازی و ترغیب شهروندان به تفکیک زباله از مبدأ
«مهرشاد عسگری»، عضو مجمع فعالین محیط زیست کشور، در مورد مشکلات سایت دفع پسماند محمدآباد اظهار می‌کند: «حجم زباله‌های تولیدی در استان قزوین متأسفانه به طور چشمگیری افزایش یافته است؛ میزان پسماند که در دهه۹۰ حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰تن در روز بود، اکنون به ۸۰۰تن رسیده و این حجم به سایت پاکسار (محمدآباد) منتقل می‌شود.»
وی بیان می‌کند: «سایت پاکسار (محمدآباد) با وسعتی حدود ۱۱۱هکتار از اراضی منابع طبیعی تأمین شده است، اما مکان‌یابی نامناسب سایت که در کریدور وزش باد قرار دارد، مشکلاتی نظیر انتشار بوهای نامطبوع را برای همسایگان سایت و ساکنان محمدآباد، به ویژه در نواحی شرقی، به همراه داشته است.»
عضو مجمع فعالین محیط زیست کشور تأکید می‌کند: «برای رفع مشکلات کنونی باید رویکرد و قانونی جامع تدوین شود.»
عسگری پیشنهاد داد که در سطح روستاها مواد غذایی می‌توانند به راحتی به کمپوست تبدیل شوند و برای مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار گیرند تا از حجم زباله‌های ورودی کاسته شود.
وی اظهار می‌کند که ضرورت دارد مدیریت پسماند از مبدأ صورت گیرد و شهروندان نیز به عنوان بخش حیاتی جامعه نقشی مؤثر در این زمینه داشته باشند. همکاری و مشارکت آن‌ها می‌تواند هم به کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی کمک کند و هم مانع از وقوع بحران‌های زیست‌محیطی جدی در آینده شود.
عضو مجمع فعالین محیط زیست کشور توضیح می‌دهد که با اجرای مدیریت درست از مبدأ می‌توان حدود ۲۰۰تن از زباله‌های روزانه انتقالی به سایت پاکسار (محمدآباد) را کاهش داد.
عسگری معتقد است: «نظارت‌ها بر سایت پاکسار باید افزایش یابد و مدیریت آن به طور کامل به بخش خصوصی واگذار شود.»
وی همچنین با تأکید بر لزوم فرهنگ‌سازی گسترده می‌گوید: «با پایان یافتن عمر مفید لندفیل شماره یک، خوشبختانه شروع احداث لندفیل شماره۲ مجتمع پاکسار توسط شهرداری قزوین از سال‌های گذشته شروع شده و به احتمال زیاد طی سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.»
عضو مجمع فعالین محیط زیست کشور اظهارداشت که با فرهنگ‌سازی در مدیریت پسماند در شهرهای استان، می‌توان حجم زباله را از ۸۰۰تن به ۶۰۰تن کاهش داد.
وی یادآور می‌شود که مشکل زباله معضلی جهانی است، اما بسیاری از کشورها توانسته‌اند با استفاده از فناوری‌های مدرن از آن به عنوان یک فرصت استفاده کنند.
عسگری ادامه می‌دهد: «متأسفانه در کشور ما ورود چنین فناوری‌هایی یا ممنوع است یا به دلیل منافع برخی افراد اجرایی نمی‌شود. در حالی که این فناوری‌ها علاوه بر کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی، می‌توانند منبع درآمدی برای شهرداری‌ها باشند.»
عضو مجمع فعالین محیط زیست کشور تصریح می‌کند: «گرچه هزینه این فناوری‌ها بالاست، اما امکان تولید محصولاتی نظیر کود کمپوست و مواد بازیافتی چون شیشه و پلاستیک با ارزش معاملات بازار وجود دارد و می‌توان از این امر بهره اقتصادی برد.»
عسگری بیان می‌کند که انتخاب پیمانکار در استان قزوین نیاز به دقت بیشتری دارد؛ پیمانکاران علاوه بر دغدغه اقتصادی، باید دغدغه محیط‌زیستی نیز داشته باشند تا ضمن بهره‌برداری از پسماندها، آسیبی به محیط زیست وارد نکنند.
روابط پشت پرده و منافع مالی، مانع اصلاح جدی سایت محمدآباد
«محمد الموتی»، عضو گروه همیاران محیط زیست و میراث طبیعی استان قزوین، به «فروردین امروز» می‌گوید: «سایت محمدآباد از همان ابتدا با مشکلات زیرساختی جدی مواجه بود. به لحاظ جانمایی، برنامه‌ریزی درستی صورت نگرفت و تصمیمات اتخاذشده در استان نشان‌دهنده یک رویکرد غیرمتمرکز و نادرست بود.»
وی افزود: «از همان زمان نیز این انتقاد مطرح بود که تمرکز فعالیت‌ها نباید به این شکل انجام می‌گرفت. به جای ایجاد یک مرکز واحد، باید در دو یا سه نقطه مختلف استان برای صنعت بازیافت، سرمایه‌گذاری حرفه‌ای و هوشمندانه انجام می‌شد.»
وی ادامه می‌دهد: «متمرکز کردن این فعالیت‌ها در یک نقطه، آن هم در دشت قزوین که یکی از مهم‌ترین منابع آب یکپارچه استان است، مشکلات غیرقابل انکاری به وجود آورده است.»
الموتی خاطرنشان می‌کند: «تأثیرات ناشی از شیرابه‌ها به گونه‌ای است که آلودگی آن هر بخش از منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بر کل منطقه اثر منفی می‌گذارد. متأسفانه، در نتیجه نبود زیرساخت‌های کافی و برنامه‌ریزی ناقص اولیه، اکنون شاهد نشت شیرابه‌ها به آب‌های زیرزمینی و همچنین آلودگی‌های مختلف دیگر هستیم.»
عضو گروه همیاران محیط زیست و میراث طبیعی استان قزوین بیان می‌کند: «سایت محمدآباد، با وضعیت فعلی، مطلقاً یک سایت استاندارد نیست و رفع این مشکل نیازمند اقدامی فوری از سوی مسئولین استان قزوین است.»
وی تصریح می‌کند: «استان قزوین به عنوان یک استان پهناور، نیازمند چندین ایستگاه حرفه‌ای و کاملاً مکانیزه برای مدیریت و بازیافت زباله است. در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی، حداقل باید دو یا سه ایستگاه بازیافت مدرن متناسب با نیازهای جمعیتی و زیست‌محیطی ایجاد می‌شد.»
الموتی می‌افزاید: «حتی برای همین سایت محمدآباد نیز سرمایه‌گذاری‌های لازم انجام نشد و برنامه‌های پیش‌بینی‌شده به طور کامل اجرایی نگردید.»
وی یادآور می‌شود: «در این میان وجود روابط پشت پرده از وضعیت موجود سود می‌برد به دلیل اینکه این چرخه تولید زباله، به ویژه در حوزه زباله‌های خشک، در این فرآیند به گونه‌ای طراحی شده که مانع انجام اصلاحات جدی شده است.»
عضو گروه همیاران محیط زیست و میراث طبیعی استان قزوین خاطرنشان می‌کند که چه کسانی از چرخه فاسد مالی در فرآیند جمع‌آوری زباله تا انتقال به سایت محمدآباد، منتفع هستند، مخصوصاً آن بخشی که به زباله خشک ارتباط دارد و در استان قزوین بیش از سایر استان‌ها مشاهده می‌شود.
الموتی تصریح می‌کند: «هرگونه اصلاح واقعی در ساختار پسماند، به ضرر چرخه اقتصادی فعلی خواهد بود؛ چرخه‌ای که در عمل برخلاف اصول مدیریت شفاف و پایدار زیست‌محیطی عمل می‌کند.»
وی بیان می‌کند: «برای حل این مسائل باید اصلاح سیستم‌های مدیریتی و احداث سایت‌های استاندارد جدید انجام شود. سرمایه‌گذاری شهرداری‌ها در این حوزه ضروری است؛ اما این کار نباید صرفاً با اتکا بر شهرداری‌ها باشد، بلکه باید امکان ورود سرمایه‌گذاران فراهم شود.»
الموتی اظهار می‌کند: «متأسفانه، ساختارهای فاسدی که در بخش مدیریت پسماند وجود دارد، ورود سرمایه‌گذاران توانمند را دشوار کرده است. اگر سرمایه‌گذار حرفه‌ای، مدیریت پسماند و بازیافت را به عهده بگیرد، قطعاً تلاش خواهد کرد تا فرآیند را شفاف کرده و نظم دهد و بهره‌وری را افزایش دهد. همین مسئله باعث خواهد شد چرخه‌های ناسالم فعلی که منافع زیادی برای برخی افراد دارد، از بین برود؛ موضوعی که شاید مورد استقبال شهرداری‌ها و برخی مدیران نباشد.»
عضو گروه همیاران محیط زیست و میراث طبیعی استان قزوین ادامه می‌دهد: «این موانع ساختاری بزرگترین چالش برای پیشرفت و توسعه سیستم‌های مدیریت پسماند در کشور، از جمله در استان قزوین هستند. اصلاح این وضعیت نیازمند عزم جدی و اقدام هماهنگ همه نهادهای مرتبط است تا بتوان این بحران را به طور بنیادین حل کرد.»
راهکارها برای حل بحران پسماند
برای حل این مشکلات، نیاز به یک رویکرد جامع و هماهنگ است که شامل آموزش عمومی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پیشرفته مدیریت پسماند و افزایش نظارت‌های قانونی می‌باشد. تنها از این طریق می‌توان اثرات منفی این سایت را کاهش داد و گام‌هایی به سوی توسعه پایدار برداشت.
برای اصلاح وضعیت کنونی و حل بحران پسماند در استان قزوین، عزم جدی و اقدامات هماهنگ از سوی تمامی نهادهای مرتبط ضروری است.
سایت پسماند محمدآباد/عکس: مهدی معتمد- ایسنا
