بنابر تازه‌ترین گزارش «اطلس ریسک‌های آبی» قزوین، دومین استان است که با بحران آبی مواجه است؛ البته البرز با گرفتن نمره کامل ۵ در شاخص بحران آبی، بحرانی‌ترین وضعیت را در میان تمام استان‌های کشور دارد، مساله‌ای که باعث شده‌است، حتی در میان بیش از ۳هزار شهر مورد بررسی در رده ۳۴جهانی بایستد.
پس از البرز استان‌های قزوین، تهران، مرکزی و همدان با گرفتن نمره ۹۹/۴ به‌طور مشترک در رده دوم جای دارند. این تحقیق را که «موسسه منابع جهان» انجام داده و روزنامه «دنیای اقتصاد» منتشر کرده‌است، از میان ۱۷کشوری که رتبه بین ۴ تا ۵ گرفته و با بحران‌های آبی بسیار شدید مواجه هستند، ۱۲کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) قرار دارند.
در این رتبه‌بندی که براساس نمرات «شاخص بحران آبی پایه» ارائه شده‌است، قطر با نمره ۹۷/۴واحدی در رده نخست کشورهایی قرار دارد که با بحران‌های آبی بسیار بالا مواجه است. پس از قطر، لبنان با نمره ۸۲/۴واحدی در رده دوم ایستاده‌است؛ اما نکته احتمالا نگران‌کننده این رتبه‌بندی قرار گرفتن ایران با نمره ۵۷/۴در رده سوم است. در میان سه بخش کشاورزی، خانگی و صنعتی، بخش خانگی با گرفتن نمره ۶/۴واحدی بیشترین نقش را در این جایگاه ایران داشته‌است. بخش‌های کشاورزی با نمره ۵۸/۴و صنعتی با نمره ۲۸/۴واحدی نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
سیزده کشور دیگر که با گرفتن نمره بین ۴ تا ۵ در رده‌های پنجم تا هفدهم به‌عنوان کشورهایی با بحران‌های آبی بسیار بالا قرار دارند به ترتیب عبارتند از: اردن، لیبی، کویت، عربستان سعودی، اریتره، امارات، سن مارینو، بحرین، هند، پاکستان، ترکمنستان، عمان و بوتسوانا.
پس از البرز استان‌های قزوین، تهران، مرکزی و همدان با گرفتن نمره ۹۹/۴ به‌طور مشترک در رده دوم جای دارند. این تحقیق را که «موسسه منابع جهان» انجام داده و روزنامه «دنیای اقتصاد» منتشر کرده‌است، از میان ۱۷کشوری که رتبه بین ۴ تا ۵ گرفته و با بحران‌های آبی بسیار شدید مواجه هستند، ۱۲کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) قرار دارند.
در این رتبه‌بندی که براساس نمرات «شاخص بحران آبی پایه» ارائه شده‌است، قطر با نمره ۹۷/۴واحدی در رده نخست کشورهایی قرار دارد که با بحران‌های آبی بسیار بالا مواجه است. پس از قطر، لبنان با نمره ۸۲/۴واحدی در رده دوم ایستاده‌است؛ اما نکته احتمالا نگران‌کننده این رتبه‌بندی قرار گرفتن ایران با نمره ۵۷/۴در رده سوم است. در میان سه بخش کشاورزی، خانگی و صنعتی، بخش خانگی با گرفتن نمره ۶/۴واحدی بیشترین نقش را در این جایگاه ایران داشته‌است. بخش‌های کشاورزی با نمره ۵۸/۴و صنعتی با نمره ۲۸/۴واحدی نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
سیزده کشور دیگر که با گرفتن نمره بین ۴ تا ۵ در رده‌های پنجم تا هفدهم به‌عنوان کشورهایی با بحران‌های آبی بسیار بالا قرار دارند به ترتیب عبارتند از: اردن، لیبی، کویت، عربستان سعودی، اریتره، امارات، سن مارینو، بحرین، هند، پاکستان، ترکمنستان، عمان و بوتسوانا.
با این حال در شاخص بحران خشکسالی ایران با نمره ۵۸درصد واحدی در رده ۵۲جهانی قرار دارد. در سه رده نخست این حوزه به ترتیب نام کشورهای مولداوی، اوکراین و بنگلادش به چشم می‌خورد.در حوزه خطر سیلاب رودخانه‌ها نیز رقم ایران ۸۴/۱در تازه‌ترین گزارش «اطلس ریسک‌های آبی» اعلام شده؛ رقمی که باعث قرار گرفتن کشور در رده ۱۰۶رتبه‌بندی این حوزه شده‌است. سومالی، موریتانی و لیبریا به ترتیب سه کشوری هستند که با بالاترین خطر سیلاب‌ها در جهان مواجه هستند.
براین اساس، منابع آبی زیرزمینی که اکنون بخش قابل توجهی از آن از دست رفته است، نشان می‌دهد که برداشت‌ها و حفر چاه‌های غیر مجاز با واسطه و بر اثر سو مدیریت، همه و همه دست به دست داده تا هر روز بیش از گذشته آبخوان دشت قزوین و سفره آب‌های زیرزمینی آن دستخوش افت سطح آب قابل برداشت شده و حال ناخوشی را برای آن رقم بزند.
براین اساس، منابع آبی زیرزمینی که اکنون بخش قابل توجهی از آن از دست رفته است، نشان می‌دهد که برداشت‌ها و حفر چاه‌های غیر مجاز با واسطه و بر اثر سو مدیریت، همه و همه دست به دست داده تا هر روز بیش از گذشته آبخوان دشت قزوین و سفره آب‌های زیرزمینی آن دستخوش افت سطح آب قابل برداشت شده و حال ناخوشی را برای آن رقم بزند.
جهادکشاورزی همراه شود
یدالله ملکی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین با اشاره به وضعیت ذخایر آبی دشت قزوین به «فروردین‌امروز» می‌گوید: ذخیره آب در منابع زیرزمینی میلیون‌ها سال به طول انجامیده که متاسفانه در کمتر از نیم‌قرن گذشته با روش‌های نادرست در حال از دست دادن این منبع حیاتی در دشت قزوین هستیم.
او ادامه می‌دهد: سطح برداشت از منابع آبی زیرزمینی به حدود ۱۰۰متر هم رسیده است و این نشان می‌دهد که سرعت و میزان برداشت از سفره‌های آبی زیر زمینی در دشت قزوین تا چه اندازه بالا بوده‌است.
ملکی با اشاره به بارش‌های امسال می‌گوید: بارش‌های سال جاری و سیل‌های رخ داده در استان و سایر نقاط کشور به تنهایی قادر به جبران از دست رفتن آب طی نیم قرن نخواهد بود و سالیان متمادی بارش حداکثری نیاز است تا سفره‌های آب زیر زمینی جانی دوباره بگیرند و وضعیت به نقطه امن و مطلوب برسد.
این مسئول تصریح می‌کند: با این روند بهره‌برداری و سبک برداشت از ذخایر آبی، وضعیت تنش آبی همچنان پا برجا خواهد بود و باید راهکارهای در حال اجرا همسو با کاهش میزان برداشت‌ها باشد تا بتوانیم در جهت احیا دوباره سفره‌های آب زیر زمینی دشت گام‌های موثری برداریم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین یادآوری می‌کند: ما به عنوان متولیان حوزه آب در دشت قزوین در حال پلمب چاه‌های غیرمجاز هستیم و نیز باید جهادکشاورزی با اجرای برنامه‌های مدون و یکپارچه دوشادوش ما عمل کند تا اثرات آن برای حوزه آبخوان دشت قابل مشاهده شود.
به گفته ملکی، اصلاح روش‌های آبیاری بیش از آنکه به کاهش مصرف آب کمک کند، موجب می‌شود تا کشاورزان به سمت برداشت بیشتر و توسعه باغ‌ها حرکت کنند و این نوع از پیاده کردن روش‌های مدرن آبیاری نمی‌تواند به حوزه آبخوان دشت کمکی کند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین خاطرنشان می‌کند: برنامه‌های آبخیزداری و اصلاح نحوه آبیاری که جهاد کشاورزی انجام می‌دهد، بیشتر در حد حق آبه‌های کشاورزان عملیاتی می‌شود که می‌بایست سطح اقدامات گسترده‌تر و جامع تر باشد، تا بتوانیم وضعیت قرمز منابع آب زیر زمینی را به وضعیت سبز تبدیل کنیم.
او اظهار می‌کند: چاه‌های مجاز دشت قزوین در حال تجهیز به کنتورهای هوشمند هستند و شرکت آب منطقه‌ای قزوین به قدر توان در حال اجرایی کردن برنامه‌های کاهش تنش در منابع آبی است؛ اما وضعیت منابع زیرزمینی آب همچنان در مرحله قرمز قرار دارد.
البته اینگونه که ملکی می‌گوید بارندگی‌های سال جاری توانست میزان آب‌های سطحی استان را به طور قابل توجهی افزایش دهد، به طوری که سد طالقان در سال‌های بهره‌برداری خود تاکنون این حجم از آب را به خود ندیده‌بود.
بارش‌ها بر کم آبی غلبه نکرد
از سوی دیگر جهادکشاورزی اعلام کرده که با تاکید بر توسعه کشت‌های کم آب‌بر و اجرای برنامه‌های ترویجی در جهت کاهش مصرف غیر اصولی آب در حال حرکت است.
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی استان قزوین با اشاره به این که بارندگی‌های اخیر نتوانسته بر کمبودهای موجود آب غلبه کند، به «فروردین‌امروز» می‌گوید: میزان هدر رفت آب در سالیان متمادی و برداشت‌های غیرمجاز از سطح آب‌های زیر زمینی استان به حدی بوده که بارندگی‌های سیل آسای سال جاری نیز نتوانست این کمبودها را جبران کند و صرفا با یک سال بارشی خوب نمی‌توان این سطح پایین رفته آب را احیا کرد.
تورج بنیادی ادامه می‌دهد: تلاش ما در سازمان جهادکشاورزی این است که بتوانیم با جایگزینی کشت‌های کم آب بر به جای کشت‌های سنتی و همچنین اصلاح الگوی آبیاری باغ‌ها و مزارع استان، گامی در جهت کاهش مصرف آب در حوزه کشاورزی برداریم.
او، کشت‌های کم آب‌بر که در سال جاری در دستور کار کشت کشاورزان استان قرار گرفته، ارزن، گیاه گلرنگ، کینوا و علوفه‌های کم آب‌بر به جای یونجه اعلام کرده که با استقبال کشاورزان نیز رو‌به‌رو‌شده‌است.
به نظر می‌رسد که برنامه‌های اجرایی از سوی نهادهای متولی آب در استان برنامه‌های قابل اتکا و مدونی است؛ اما مسئله‌ای که موجب می‌شود تا تنش شدید آبی و وضعیت قرمز آبی استان بهبود نیابد، همین ناهماهنگی و هم راستا نبودن برنامه‌های اجرایی است که موجب سردرگمی بهره‌برداران وسوء استفاده سودجویان از این ناهماهنگی‌ها می‌شود.
برنامه‌های اجرایی در حوزه آب و بی‌تفاوتی بهره‌برداران به وضعیت هشدار در این حوزه هر دو به قدری به بدنه سفره‌های آب زیرزمینی دشت قزوین آسیب رسانده که با بارش‌های سیل آسای سال جاری و حتی سالیان متمادی نیز از وضعیت هشدار خارج نخواهیم شد و باید برنامه‌هایی با نگاهی کلان‌تر عملیاتی شده و بهره‌برداران از منابع آب نیز به عنوان یکی از دو رکن اساسی کاهش سطح آب در آبخوان به طور جدی توجیه شوند که اگر وضعیت برداشت‌ها با همین سرعت و شدت ادامه یابد، در آینده‌ای که شاید حتی کمتر از یک سال بعد باشد، شاهد پایان منابع آب زیرزمینی در حوزه آبخوان باشیم و این یعنی پایان تلخ بزرگترین بخش تولیدی استان که همان کشاورزی است.
یدالله ملکی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین با اشاره به وضعیت ذخایر آبی دشت قزوین به «فروردین‌امروز» می‌گوید: ذخیره آب در منابع زیرزمینی میلیون‌ها سال به طول انجامیده که متاسفانه در کمتر از نیم‌قرن گذشته با روش‌های نادرست در حال از دست دادن این منبع حیاتی در دشت قزوین هستیم.
او ادامه می‌دهد: سطح برداشت از منابع آبی زیرزمینی به حدود ۱۰۰متر هم رسیده است و این نشان می‌دهد که سرعت و میزان برداشت از سفره‌های آبی زیر زمینی در دشت قزوین تا چه اندازه بالا بوده‌است.
ملکی با اشاره به بارش‌های امسال می‌گوید: بارش‌های سال جاری و سیل‌های رخ داده در استان و سایر نقاط کشور به تنهایی قادر به جبران از دست رفتن آب طی نیم قرن نخواهد بود و سالیان متمادی بارش حداکثری نیاز است تا سفره‌های آب زیر زمینی جانی دوباره بگیرند و وضعیت به نقطه امن و مطلوب برسد.
این مسئول تصریح می‌کند: با این روند بهره‌برداری و سبک برداشت از ذخایر آبی، وضعیت تنش آبی همچنان پا برجا خواهد بود و باید راهکارهای در حال اجرا همسو با کاهش میزان برداشت‌ها باشد تا بتوانیم در جهت احیا دوباره سفره‌های آب زیر زمینی دشت گام‌های موثری برداریم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین یادآوری می‌کند: ما به عنوان متولیان حوزه آب در دشت قزوین در حال پلمب چاه‌های غیرمجاز هستیم و نیز باید جهادکشاورزی با اجرای برنامه‌های مدون و یکپارچه دوشادوش ما عمل کند تا اثرات آن برای حوزه آبخوان دشت قابل مشاهده شود.
به گفته ملکی، اصلاح روش‌های آبیاری بیش از آنکه به کاهش مصرف آب کمک کند، موجب می‌شود تا کشاورزان به سمت برداشت بیشتر و توسعه باغ‌ها حرکت کنند و این نوع از پیاده کردن روش‌های مدرن آبیاری نمی‌تواند به حوزه آبخوان دشت کمکی کند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین خاطرنشان می‌کند: برنامه‌های آبخیزداری و اصلاح نحوه آبیاری که جهاد کشاورزی انجام می‌دهد، بیشتر در حد حق آبه‌های کشاورزان عملیاتی می‌شود که می‌بایست سطح اقدامات گسترده‌تر و جامع تر باشد، تا بتوانیم وضعیت قرمز منابع آب زیر زمینی را به وضعیت سبز تبدیل کنیم.
او اظهار می‌کند: چاه‌های مجاز دشت قزوین در حال تجهیز به کنتورهای هوشمند هستند و شرکت آب منطقه‌ای قزوین به قدر توان در حال اجرایی کردن برنامه‌های کاهش تنش در منابع آبی است؛ اما وضعیت منابع زیرزمینی آب همچنان در مرحله قرمز قرار دارد.
البته اینگونه که ملکی می‌گوید بارندگی‌های سال جاری توانست میزان آب‌های سطحی استان را به طور قابل توجهی افزایش دهد، به طوری که سد طالقان در سال‌های بهره‌برداری خود تاکنون این حجم از آب را به خود ندیده‌بود.
بارش‌ها بر کم آبی غلبه نکرد
از سوی دیگر جهادکشاورزی اعلام کرده که با تاکید بر توسعه کشت‌های کم آب‌بر و اجرای برنامه‌های ترویجی در جهت کاهش مصرف غیر اصولی آب در حال حرکت است.
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی استان قزوین با اشاره به این که بارندگی‌های اخیر نتوانسته بر کمبودهای موجود آب غلبه کند، به «فروردین‌امروز» می‌گوید: میزان هدر رفت آب در سالیان متمادی و برداشت‌های غیرمجاز از سطح آب‌های زیر زمینی استان به حدی بوده که بارندگی‌های سیل آسای سال جاری نیز نتوانست این کمبودها را جبران کند و صرفا با یک سال بارشی خوب نمی‌توان این سطح پایین رفته آب را احیا کرد.
تورج بنیادی ادامه می‌دهد: تلاش ما در سازمان جهادکشاورزی این است که بتوانیم با جایگزینی کشت‌های کم آب بر به جای کشت‌های سنتی و همچنین اصلاح الگوی آبیاری باغ‌ها و مزارع استان، گامی در جهت کاهش مصرف آب در حوزه کشاورزی برداریم.
او، کشت‌های کم آب‌بر که در سال جاری در دستور کار کشت کشاورزان استان قرار گرفته، ارزن، گیاه گلرنگ، کینوا و علوفه‌های کم آب‌بر به جای یونجه اعلام کرده که با استقبال کشاورزان نیز رو‌به‌رو‌شده‌است.
به نظر می‌رسد که برنامه‌های اجرایی از سوی نهادهای متولی آب در استان برنامه‌های قابل اتکا و مدونی است؛ اما مسئله‌ای که موجب می‌شود تا تنش شدید آبی و وضعیت قرمز آبی استان بهبود نیابد، همین ناهماهنگی و هم راستا نبودن برنامه‌های اجرایی است که موجب سردرگمی بهره‌برداران وسوء استفاده سودجویان از این ناهماهنگی‌ها می‌شود.
برنامه‌های اجرایی در حوزه آب و بی‌تفاوتی بهره‌برداران به وضعیت هشدار در این حوزه هر دو به قدری به بدنه سفره‌های آب زیرزمینی دشت قزوین آسیب رسانده که با بارش‌های سیل آسای سال جاری و حتی سالیان متمادی نیز از وضعیت هشدار خارج نخواهیم شد و باید برنامه‌هایی با نگاهی کلان‌تر عملیاتی شده و بهره‌برداران از منابع آب نیز به عنوان یکی از دو رکن اساسی کاهش سطح آب در آبخوان به طور جدی توجیه شوند که اگر وضعیت برداشت‌ها با همین سرعت و شدت ادامه یابد، در آینده‌ای که شاید حتی کمتر از یک سال بعد باشد، شاهد پایان منابع آب زیرزمینی در حوزه آبخوان باشیم و این یعنی پایان تلخ بزرگترین بخش تولیدی استان که همان کشاورزی است.
عاطفه جهانبخش
