همیشه و در هر دورانی افرادی بوده‌اند که برای تفریح، سرگرمی و پر کردن اوقات خود یک کلاغ، چهل کلاغ می‌کنند و به تعبیر امروزی‌تر شایعه می‌سازند؛ اما در حالتی جدی‌تر، افرادی برای تخریب و بزرگ‌نمایی رویدادهای مختلف شایعه می‌سازند و گاهی برای این کار اهداف بزرگی در سر دارند و طرحی از پیش آماده شده را دنبال می‌کنند. اگر شایعه پراکنی که در گذشته محدود به نقل قول‌های زبانی بوده، اما امروز به کمک فضای مجازی بیشتر از گذشته رواج یافته، به گونه‌ای که در مدت زمان بسیار کوتاهی، پدیده شایعه به راحتی در صفحات وب و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود. شایعه در هر سطحی که باشد، چه بی‌اهمیت و از سر تفریح و چه با هدف خاص باید واکاوی شود تا شایعه‌ای مثل بمب‌گذاری خودرویی در خیابان «باغ دبیر» شهر قزوین تا مدت‌ها ذهن شهروندان را به خود مشغول نکند.
شاید اولین گام، روشن کردن مساله باشد. برای همین «فروردین امروز» به واکاوی مساله پرداخت.
بمب در باغ دبیر چه می‌کند؟
مهدی معصومی، یکی از کسبه‌های خیابان باغ دبیر است که در این خصوص به «فروردین امروز» می‌گوید: برای چند دقیقه کرکره مغازه خود را پایین کشیدم تا برای کاری تا خیابان ولیعصر بروم، در اواسط مسیر دوستانم تماس گرفتند و از بمب‌گذاری دریک ماشین باخبرم کردند،گفتند تا چند دقیقه دیگر بمب خنثی می‌شود.
او ادامه می‌دهد: بلافاصله پس از شنیدن این خبر به مغازه برگشتم تا دخل مغازه را خالی کنم و دسته چکم را بردارم؛ اما به محض اینکه به مغازه رسیدم، تجمع مردم و تردد نیروی انتظامی و آتش نشانی بر استرسم اضافه کرد که بمب در این محله چه می‌کند. دخل مغازه را خالی کردم و من هم همانند سایر شهروندان نزدیک محل سانحه رفتم. پس از یک ساعت متوجه شدیم بمب گذاری شایعه‌ای بیش نبوده و یک نارنجک به زیر خودرویی شخصی وصل است.
این شهروند قزوینی در ادامه صحبت‌های خود به شایعاتی که تاکنون در این باب شنیده‌است، اشاره می‌کند: از جزییات ریز قضیه اطلاع زیادی ندارم؛ اما از برخی شنیده‌ام که صاحب خودرو قاچاق فروش بوده وبه خودروی خود نارنجک وصل کرده‌است تا در زمان دستگیری، آن را متلاشی کند.
در این بین یک شهروند دیگر نزدیک می‌آید و می‌گوید: احتمالا نارنجک از مهمات ارتش یا سپاه دزدیده شده‌است و با آن خودرو مواد مخدر حمل می‌شد.
در این بین،یکی دیگر از کسبه‌ها با حالتی حق به جانب صدایش را درست می‌کند و می‌گوید: صاحب خودرو نه قاچاقچی است و نه ساقی مواد،نارنجک توسط باجناق وی در زیر خودرو نصب شده‌است و شروع می‌کند به غر زدن در این خصوص که قدیمی‌ها راست گفته‌اند که باجناق فامیل نمی‌شود؛اما و اگرهای زیادی در این خصوص مطرح می‌شود.
یک شخص دیگر می‌گوید احتمالا موضوع ناموسی بوده و فرد دیگری می‌گوید صاحب خودرو سارق است؛ چراکه ساعت‌ها خودروی خود را در خیابان رها کرده‌بود و فردی که در کنارش بوده به نشانه تایید سر تکان می‌دهد.
تنوع صحبت‌ها درباره بمب گذاری آنقدر زیاد بود که مشخص بود، هنوز هیچ منبع رسمی اطلاع رسانی شفافی نکرده‌است.
شایعه؛ دلیل بیشترین مراجعه شهروندان به مراکز مشاوره قزوین
برای بررسی هرچه بیشتر این موضوع، خبرنگار فروردین امروز، به سراغ نیروی انتظامی رفت؛ اما موفقیت آمیز نبود.
اما محمد حسن موسوی شالی، روان شناس و استاد دانشگاه در مورد چرایی شایعه به «فروردین امروز» می‌گوید: در زندگی روزمره و در تعاملات اجتماعی با شایعه مواجه شده‌ایم؛ شایعاتی که اگر به صورت روانشناختی به آن نگاه کنیم، سمی است که به جامعه تزریق می‌شود.
او ادامه می‌دهد: بیشترین مراجعه شهروندان به مراکز مشاوره‌ای استان به دلیل در معرض آسیب قرار گرفتن افراد در خصوص شایعه بوده‌است.
موسوی شالی به مصداقی در این باره اشاره می‌کند: چندی قبل خبر تصادف و به دنبال آن فوت چند دانشجوی دختر زیر پل دانشگاه باراجین که بسیار متاثر کننده بود،حاوی بیش از ۱۰۰نوع شایعه بود که متاسفانه داغ خانواده‌های آن مرحومین را چند برابر کرد.
او معتقد است خبر اختلاس خوابگاه‌های استان،همچنین خبر بمب‌گذاری در خیابان باغ دبیر،قتل‌های زنجیره‌ای در چند سال اخیر،خفاش شب و غیره ناشی از نبود شفافیت و اطلاع‌رسانی دقیق است.
این روانشناس، به علل به وجود آمدن شایعه می‌پردازد و می‌گوید: اگر بخواهیم علل به وجود آمدن شایعه را بررسی کنیم باید گفت که علت‌های مختلفی از جمله سرگرمی،تخریب،تشدید و تشبیه منجر به شایعه سازی می‌شود؛ اما یکی از دلایلی که بسترشایعه سازی را فراهم می‌آورد، عدم انتشار اخبار صحیح در خصوص رخداد است. بیشتر اخباری که دررسانه‌های معتبر همچون صدا و سیما و روزنامه‌ها منتشر می‌شود، تمام آنچه که باید نیست و بخشی از آن رخداد است. سانسور اخبار سبب بی‌اعتمادی مردم به رسانه‌ها و در نهایت به دست گرفتن رسالت اطلاع رسانی به دست خود شهروندان و در نتیجه منجر به بروز معضلی به نام شایعه در جامعه می‌شود.
رواج فرهنگ شایعه
کریم تفضلی، جامعه شناس قزوینی هم یکی از دلایل وجودی شایعه را به نبود اطلاع رسانی دقیق،درست و سریع از سوی نهادهای مدیریتی می‌داند و می‌گوید: فرهنگ شایعه سازی در اجتماع بسیار رواج یافته است؛ چراکه دلمان می‌خواهد از حریم شخصی افراد سر در بیاوریم و این معضل از دیر باز و در طول تاریخ همراه ما بوده‌است.
به گفته او، در گذشته شایعات دست اول و مهم در فضاهای نیمه عمومی شهر همچون قهوه خانه‌ها صورت می‌گرفت؛ اما امروز فضای مجازی پایگاه و پاتوق شایعه سازی است. این جامعه شناس معتقد است تنها نیروی قدرتمندی که می‌تواند سدی بر معضل شایعه پراکنی باشد، رسانه‌های مستقل هستند؛ اما متاسفانه بسیاری از رسانه‌ها به علت وابستگی به برخی از جریانات سیاسی از رسالت خود شانه خالی می‌کنند و در انتشار خبر محدودیت دارند.
تفضلی می‌گوید: ما مردم شایعه پروری هستیم که باید به کمک اصحاب رسانه و مدیران سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی در خصوص رفع و دفع این معضل سرمایه گذاری کنیم تا به سمت فرهنگ مستند و مکتوب هدایت شویم.از طرفی اگر تخطی در بین مدیران و مسئولان کم شود و مسئول برای شهروندان عملکرد شفافی داشته‌باشد و اعتماد مردم به‌دست آید، سایه معضلی به نام شایعه از اجتماع کم رنگ می‌شود.
شایعه، گاهی آنقدر برای مردم باور پذیر می‌شود که بر اصل موضوع می‌چربد و می شود تمام ماجرایی که مدت‌ها طول می‌کشد تا مردم قبول کنند که کدام وجه آن درست بوده‌است. این معضل که بر روح و روان شهروندان خدشه وارد می‌کند، تنها یک علت دارد و آن نبود شفافیت در خصوص رخدادهای جامعه است. هرچند که رسانه نقش به سزایی در ناکامی شایعه دارد؛ اما نبود تعامل و پاسخگویی مسئولان یکی از بازوهای محرک شایعه‌سازی است.
شاید اولین گام، روشن کردن مساله باشد. برای همین «فروردین امروز» به واکاوی مساله پرداخت.
بمب در باغ دبیر چه می‌کند؟
مهدی معصومی، یکی از کسبه‌های خیابان باغ دبیر است که در این خصوص به «فروردین امروز» می‌گوید: برای چند دقیقه کرکره مغازه خود را پایین کشیدم تا برای کاری تا خیابان ولیعصر بروم، در اواسط مسیر دوستانم تماس گرفتند و از بمب‌گذاری دریک ماشین باخبرم کردند،گفتند تا چند دقیقه دیگر بمب خنثی می‌شود.
او ادامه می‌دهد: بلافاصله پس از شنیدن این خبر به مغازه برگشتم تا دخل مغازه را خالی کنم و دسته چکم را بردارم؛ اما به محض اینکه به مغازه رسیدم، تجمع مردم و تردد نیروی انتظامی و آتش نشانی بر استرسم اضافه کرد که بمب در این محله چه می‌کند. دخل مغازه را خالی کردم و من هم همانند سایر شهروندان نزدیک محل سانحه رفتم. پس از یک ساعت متوجه شدیم بمب گذاری شایعه‌ای بیش نبوده و یک نارنجک به زیر خودرویی شخصی وصل است.
این شهروند قزوینی در ادامه صحبت‌های خود به شایعاتی که تاکنون در این باب شنیده‌است، اشاره می‌کند: از جزییات ریز قضیه اطلاع زیادی ندارم؛ اما از برخی شنیده‌ام که صاحب خودرو قاچاق فروش بوده وبه خودروی خود نارنجک وصل کرده‌است تا در زمان دستگیری، آن را متلاشی کند.
در این بین یک شهروند دیگر نزدیک می‌آید و می‌گوید: احتمالا نارنجک از مهمات ارتش یا سپاه دزدیده شده‌است و با آن خودرو مواد مخدر حمل می‌شد.
در این بین،یکی دیگر از کسبه‌ها با حالتی حق به جانب صدایش را درست می‌کند و می‌گوید: صاحب خودرو نه قاچاقچی است و نه ساقی مواد،نارنجک توسط باجناق وی در زیر خودرو نصب شده‌است و شروع می‌کند به غر زدن در این خصوص که قدیمی‌ها راست گفته‌اند که باجناق فامیل نمی‌شود؛اما و اگرهای زیادی در این خصوص مطرح می‌شود.
یک شخص دیگر می‌گوید احتمالا موضوع ناموسی بوده و فرد دیگری می‌گوید صاحب خودرو سارق است؛ چراکه ساعت‌ها خودروی خود را در خیابان رها کرده‌بود و فردی که در کنارش بوده به نشانه تایید سر تکان می‌دهد.
تنوع صحبت‌ها درباره بمب گذاری آنقدر زیاد بود که مشخص بود، هنوز هیچ منبع رسمی اطلاع رسانی شفافی نکرده‌است.
شایعه؛ دلیل بیشترین مراجعه شهروندان به مراکز مشاوره قزوین
برای بررسی هرچه بیشتر این موضوع، خبرنگار فروردین امروز، به سراغ نیروی انتظامی رفت؛ اما موفقیت آمیز نبود.
اما محمد حسن موسوی شالی، روان شناس و استاد دانشگاه در مورد چرایی شایعه به «فروردین امروز» می‌گوید: در زندگی روزمره و در تعاملات اجتماعی با شایعه مواجه شده‌ایم؛ شایعاتی که اگر به صورت روانشناختی به آن نگاه کنیم، سمی است که به جامعه تزریق می‌شود.
او ادامه می‌دهد: بیشترین مراجعه شهروندان به مراکز مشاوره‌ای استان به دلیل در معرض آسیب قرار گرفتن افراد در خصوص شایعه بوده‌است.
موسوی شالی به مصداقی در این باره اشاره می‌کند: چندی قبل خبر تصادف و به دنبال آن فوت چند دانشجوی دختر زیر پل دانشگاه باراجین که بسیار متاثر کننده بود،حاوی بیش از ۱۰۰نوع شایعه بود که متاسفانه داغ خانواده‌های آن مرحومین را چند برابر کرد.
او معتقد است خبر اختلاس خوابگاه‌های استان،همچنین خبر بمب‌گذاری در خیابان باغ دبیر،قتل‌های زنجیره‌ای در چند سال اخیر،خفاش شب و غیره ناشی از نبود شفافیت و اطلاع‌رسانی دقیق است.
این روانشناس، به علل به وجود آمدن شایعه می‌پردازد و می‌گوید: اگر بخواهیم علل به وجود آمدن شایعه را بررسی کنیم باید گفت که علت‌های مختلفی از جمله سرگرمی،تخریب،تشدید و تشبیه منجر به شایعه سازی می‌شود؛ اما یکی از دلایلی که بسترشایعه سازی را فراهم می‌آورد، عدم انتشار اخبار صحیح در خصوص رخداد است. بیشتر اخباری که دررسانه‌های معتبر همچون صدا و سیما و روزنامه‌ها منتشر می‌شود، تمام آنچه که باید نیست و بخشی از آن رخداد است. سانسور اخبار سبب بی‌اعتمادی مردم به رسانه‌ها و در نهایت به دست گرفتن رسالت اطلاع رسانی به دست خود شهروندان و در نتیجه منجر به بروز معضلی به نام شایعه در جامعه می‌شود.
رواج فرهنگ شایعه
کریم تفضلی، جامعه شناس قزوینی هم یکی از دلایل وجودی شایعه را به نبود اطلاع رسانی دقیق،درست و سریع از سوی نهادهای مدیریتی می‌داند و می‌گوید: فرهنگ شایعه سازی در اجتماع بسیار رواج یافته است؛ چراکه دلمان می‌خواهد از حریم شخصی افراد سر در بیاوریم و این معضل از دیر باز و در طول تاریخ همراه ما بوده‌است.
به گفته او، در گذشته شایعات دست اول و مهم در فضاهای نیمه عمومی شهر همچون قهوه خانه‌ها صورت می‌گرفت؛ اما امروز فضای مجازی پایگاه و پاتوق شایعه سازی است. این جامعه شناس معتقد است تنها نیروی قدرتمندی که می‌تواند سدی بر معضل شایعه پراکنی باشد، رسانه‌های مستقل هستند؛ اما متاسفانه بسیاری از رسانه‌ها به علت وابستگی به برخی از جریانات سیاسی از رسالت خود شانه خالی می‌کنند و در انتشار خبر محدودیت دارند.
تفضلی می‌گوید: ما مردم شایعه پروری هستیم که باید به کمک اصحاب رسانه و مدیران سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی در خصوص رفع و دفع این معضل سرمایه گذاری کنیم تا به سمت فرهنگ مستند و مکتوب هدایت شویم.از طرفی اگر تخطی در بین مدیران و مسئولان کم شود و مسئول برای شهروندان عملکرد شفافی داشته‌باشد و اعتماد مردم به‌دست آید، سایه معضلی به نام شایعه از اجتماع کم رنگ می‌شود.
شایعه، گاهی آنقدر برای مردم باور پذیر می‌شود که بر اصل موضوع می‌چربد و می شود تمام ماجرایی که مدت‌ها طول می‌کشد تا مردم قبول کنند که کدام وجه آن درست بوده‌است. این معضل که بر روح و روان شهروندان خدشه وارد می‌کند، تنها یک علت دارد و آن نبود شفافیت در خصوص رخدادهای جامعه است. هرچند که رسانه نقش به سزایی در ناکامی شایعه دارد؛ اما نبود تعامل و پاسخگویی مسئولان یکی از بازوهای محرک شایعه‌سازی است.
فریبا قاسمی
