دیروز: هم‌چنان‌که زمان می‌گذرد

بعضی روزها آنقدر ازدحام زیاد است که امکان ایستادن جلوی غرفه‌ها سخت می‌شود. جالب این جاست که این قدم‌زدن‌ها، مکث‌کردن‌ها، ایستادن‌ها، کتاب ورق‌زدن‌ها، فقط مال من نیست، دیگرانی هم هستند که کار هر روزشان همین است. آن سال‌ها هنوز خیابان انقلاب، مرکز کتاب‌های درسی نشده بود. بساط کتاب فروشی‌های زیر میزی و ویترین کتاب فروش‌ها حال آدم‌های کتابخوان و کتاب‌دوست را خوب می‌کرد. حس نمایشگاه کتاب، نزدیک به حس ایجاد شده در فاصله میدان انقلاب تا تئاتر شهر بود. البته برای همه نه، برای آنها که کتاب برایشان ارزش ویژه‌ای داشت. به‌غیر‌از کتاب، توی نمایشگاه چیزهای دیگری هم دیده می‌شد؛ از خوراکی‌های پرمشتری گرفته تا نویسندگان معروف کم‌مشتری! این که می‌گویم کم‌مشتری، به‌خاطر عدم توجه در حد و اندازه آنها بود. اگر اشتباه نکنم یک‌بار در یکی از همین نمایشگاه‌ها زنگ زدم به هوشنگ گلشیری. نمایشگاه بود؛ در غرفه ماهنامه کارنامه (یادش بخیر چه خوب و عالی بود. هم گلشیری هم کارنامه زمان گلشیری). گفت کلافه‌ام، از من امضا می‌خواهند، به گمانم از این قرطی‌بازی‌ها خوشش نمی‌آمد، من اما خوشحال شدم. دلیلش را به او گفتم. گفتم همین که از شما امضا می‌گیرند، یعنی مهم‌شدن ادبیات جدی! نتیجه حرف آن روز را درست یادم نیست، اما خوشا به‌حال تمام کسانی که در آن نمایشگاه، هوشنگ گلشیری را شناختند و لحظاتی با او همکلام شدند. البته سال‌ها بعد در نمایشگاه‌های دیگر، نویسندگان معروف دیگری هم آمدند و بازدیدکنندگان به گفت‌و‌گو با آنها پرداختند. گمانم بازار امضا کسانی مثل ر. اعتمادی، فهیمه رحیمی و بازیگران فیلم‌ها که کتابی نوشته‌اند داغ‌تر بوده و هست و خواهد بود.

امروز: حس خوب در مصلی تهران
امروز که این مطالب را می‌نویسم؛ پنج‌شنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۴ است. یعنی دو روزی می‌شود که بیست‌و‌هشتمین نمایشگاه کتاب بزرگ تهران افتتاح شده است. روز اول، نمایشگاه هم متعلق به استان قزوین بود. جمعی از اهل فرهنگ و ادب و هنر هم روانه پایتخت شدند تا در کنار اداره ارشادی‌ها حضور قزوین را در نمایشگاه پررنگ کنند. اینکه در این روز چه شده و چه‌ها گذشته را لابد در خبرها خوانده‌اید، اما جدا از این اتفاق که مهم هم هست (برای شهری که می‌تواند جایگاه بهتری در عالم فرهنگ، ادب و هنر کشور داشته باشد) باز حس خوب و بوی کتاب در مصلای تهران جاری شده است. دیدن آدم‌هایی که با نوشتن کتاب، برگ‌های سفید کاغذ را سیاه می‌کنند تا آدم‌های سفید را سفیدتر و آدم‌های سیاه را سفید کنند (اگر این سیاه‌ها، کتاب‌خوان باشند و ارزش و لذت سفیدی را بدانند)، لذت‌بخش می‌شود. لذت دیدار حضور نویسندگان برای کسانی مثل من لذت‌بخش است. از‌همین‌حالا می‌دانم یوسف علیخانی با کتاب جدیدش «بیوه کشی» توی غرفه آموت هست. محمد حسینی را بعضی روزها می‌شود با کتاب مجموعه داستان جدیدش در غرفه نشر ثالث دید. مطمئنا کتاب‌های زیادی از جواد مجابی عزیز و بزرگ، بهاء‌الدین خرمشاهی، کامران فانی، مهشید میرمعزی، آسیه جوادی، محسن فرجی و… در نمایشگاه هست. از کتاب‌های نگارنده این سطور هم، کتاب «درس‌هایی درباره فیلمنامه‌نویسی» (چاپ چهارم) را در انتشارات ققنوس می‌توان دید و البته لیلی و مجنون را در کتاب پارسه و… خدا کند وقتی نمایشگاه تمام می‌شود کارنامه نشر همراهان آقای جنتی راضی‌کننده باشد. رضایتی که از آزادی بیشتر و صبر و صبوری در قبال منتقدین، مخالفین و… ایجاد می‌شود. بهتر است بدانیم راه مقابله با کتاب، کتاب است، نه حذف کتاب.

فردا: نمایشگاه کتاب دیجیتال
این‌طور‌که زمانه پیش می‌رود، تصور حذف کتاب فیزیکی، دور از ذهن نیست و اگرچه یکی مثل من هیچ‌وقت نمی‌تواند لذت به‌دست‌گرفتن، ورق‌زدن و… یک کتاب را با خطوط صدها کتاب روی صفحه مانیتور عوض کند، فردا روزی به جای نمایشگاه کتاب در مصلا، نمایشگاه‌های فراوانی درون شبکه‌های اجتماعی، سایت‌ها و… برگزار خواهد شد. نمایشگاهی که از آن، دیگر تنه‌زدن به آدم‌ها، بوی کتاب، دیدن و لمس دست نویسندگان و مترجمان امکان‌پذیر نیست. خدا کند این اتفاق هرچه دیرتر بیفتد؛ بعد از …
حسن لطفی