* طرح «بازار آب» از کجا سرچشمه گرفت؟
یکی از طرح‌هایی که در یک‌سال گذشته با هدف مدیریت منابع آبی در این دشت مطرح شده، طرح «بازار آب» است؛ طرحی که به صورت مکرر مورد توجه استاندار اعلایی بوده و او در کمتر سخنرانی و نشستی است که بر اهمیت آن تاکید نکرده باشد.
این طرح که با تکرار مکرر توسط استاندار گمان می‌رفت ایده شخصی او باشد، پژوهش مطالعاتی محمود صبوحی و ابوذر پرهیزکاری (دانشيار و دانش‌آموخته كارشناسي ارشد گروه اقتصاد كشاورزي دانشكده كشاورزي دانشگاه زابل) است که پیش از این زیر عنوان «تحلیل اثرات اقتصادی و رفاهی تشکیل بازار آب آبیاری در استان قزوین» در زمستان۱۳۹۲، در نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد منتشر شده است.
براساس این طرح، «بازار آب» به عنوان ابزاری اقتصادی سبب توسعه تمرکززدایی و تخصیص بهینه منابع آب بین مصرف‌کنندگان می‌شود و نتایج بررسی در این مطالعه نشان می‌دهد که با ایجاد بازار آب در استان، مجموع اراضی آبی ۲/۱درصد، مجموع سود ناخالص کشاورزان ۸۶/۱درصد و مجموع نیروی کار به‌کارگرفته شده در بخش کشاورزی ۸۱/۱درصد افزایش خواهد یافت.
براساس داده‌های این پژوهش در صورت موفقیت اجرای طرح «بازار آب»، سطح زیر کشت اراضی آبی، سود ناخالص کشاورزان و همچنین مجموع نیروی شاغل در این حوزه، حداکثر بین ۱ تا ۲درصد افزایش پیدا خواهد کرد، اما صرف نظر از تخصیص بهینه منابع اندک آب موجود بین مصرف‌کنندگان، منجر به انقلابی در حوزه آب و احیای دشت قزوین نخواهد شد.
با این همه، مهدی رجحانی، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار، راه‌اندازی «بازار آب» را راه‌حل بحران کم‌آبی دشت قزوین می‌داند. او در پنجاه‌ونهمین جلسه شورای حفاظت از منابع آب و کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان که شانزدهم مهرماه امسال برگزار شد، با تاکید بر اینکه، بازار آب یک طرح کلان برای حوزه کشاورزی است، می‌گوید: اگر اضطرار آب را در استان لمس کردیم باید جدی کار کنیم و در این میان جدی‌ترین کار ایجاد بازار آب است. بازار آب راهکاری برای حل بحران کم‌آبی دشت قزوین است.
این مسئول با بیان اینکه، وضع موجود آب در استان نگران‌کننده است و همه باید به سمت اصلاح مصرف برویم و نگران کردن بقیه و هشداردادن مشکلی را حل نمی‌کند؛ می‌افزاید: شهرک انرژی استان از آبان‌ماه آغاز به کار خواهد کرد، لذا پیشنهاد می‌کنیم بازار آب استان نیز از ماه آینده راه‌اندازی شود.
رُجحانی درعین‌حال اضافه می‌کند: در شرایط کنونی تأمین آب ممکن نیست بنابراین باید منابع آبی موجود در استان را مدیریت کنیم، در حال دریافت حق‌آبه الموت رود هستیم و در عین حال در راستای افزایش منابع آبی، آب‌های ژرف استان نیز مورد مطالعه قرار خواهند گرفت، اما مهم‌ترین اقدام در شرایط فعلی ایجاد بازار آب است.
* از زمان دو ساله تا شتاب برای راه‌اندازی
درحالی‌که به‌رغم وعده او، نه شهرک انرژی در آبان آغاز به کار کرد و نه بازار آب استان آنگونه که استاندار اعلایی خبر از آن داده بود در آذرماه به نتیجه رسید؛ مدیرعامل سابق شرکت آب منطقه‌ای قزوین که در روزهای اخیر (گفته می‌شود) با پیگیری استاندار و معاون هماهنگی امور عمرانی او برکنار و فرد دیگری به جایش نشست، معتقد است: در صورت مشارکت و همراهی مردم و کمک دستگاه‌های اجرایی این طرح در مدت ۲سال راه‌اندازی و به‌طور کامل عملیاتی خواهد شد.
یداله ملکی می‌گوید: راه‌اندازی «بازار آب» فرآیندی کاملاً تخصصی و کارشناسی دارد و چون تجربه اول در این سطح است حتماً در سال اول در زمینه اجرا با نواقص و مشکلاتی مواجه خواهد شد که امیدواریم با همکاری همه صاحب‌نظران و نخبگان این موارد برطرف شده و به دستاورد ارزشمندی برسد.
او با تاکید بر اینکه، با اجرای این طرح می‌توان آب را بدون کاهش میزان تولیدات کنونی به بخش‌هایی منتقل کرد که از آب بهره‌وری و استفاده بیشتری در عرصه‌های کشاورزی، صنعت و یا خدمات داشت، می‌افزاید: ایجاد ارزش اقتصادی برای آب و توسعه متوازن استان و کشور، احیای دشت قزوین و صیانت از منابع آب زیرزمینی از جمله اهدافی است که با راه‌اندازی «بازار آب» دنبال می‌شود.
این مسئول اضافه می‌کند: با روند کنونی ارزش آب آنگونه که باید اهمیت پیدا نکرده و شاهد هدر رفت آن هستیم در حالی که با راه‌اندازی «بازار آب» می‌توان به افزایش بهره‌وری آب، به ویژه در تولیدات کشاورزی کمک کرده و اقتصاد و معیشت کشاورزان را هم بهبود بخشید.
ملکی همچنین تصریح می‌کند: با راه‌اندازی «بازار آب» ضمن مدیریت منابع آب زیرزمینی، زمینه احیای دشت قزوین، بهبود بهره‌وری در بخش کشاورزی و نیز بهتر شدن شرایط اقتصادی کشاورزان مهیا می‌شود.
با آنچه در یافته‌های پژوهشی ناشی از «تحلیل اثرات اقتصادی و رفاهی تشکیل بازار آب آبیاری در قزوین» به دست آمده، راه‌اندازی «بازار آب» و مدیریت منابع آب زیرزمینی در صورت موفقیت، صرفا می‌تواند به افزایش اراضی آبی کشاورزی و افزایش میزان بهره‌وری آن هم حداکثر تا ۲درصد منتهی شود، پس چگونه است که مسئولان استان، اجرای این طرح را تنها راه‌حل بحران کم آبی دشت قزوین می‌دانند و آن را زمینه احیای این دشت تصور می‌کنند. در حالی‌که هنوز در مقابله با انبوه چاه‌های عمیق غیرمجاز که لحظه‌به‌لحظه شیره‌ی جان این دشت را می‌مکند و کویری شدن و مرگ آن را سرعت می‌بخشند، ناتوان مانده‌اند!
بی‌گمان احیای دشت باید دورنمای تمام برنامه‌های حوزه آبی و کشاورزی استان باشد، اما نمی‌توان آینده این دشت را به سیاست‌های رویایی گره زد که از هم اکنون نیز می‌توان فرجام آن‌ها را چون دیگر طرح‌هایی دید که طی دو دهه گذشته بدین منظور مطرح و اجرایی شدند، اما به مقصدی به‌نام «احیای دشت قزوین» نرسیدند.
