تخریب باغستان و پیامدهای فرا استانی
در میان نگرانیها برای حفظ باغستان قزوین به عنوان یک میراث ملی، دستور رییس جمهور برای حراست از باغات قزوین، امید تازهای برای حفظ این مجموعه طبیعی کهن برانگیخت. حسن روحانی در پی گزارش مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری که تخریب باغستان قزوین را سبب پیامدهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی فرااستانی دانسته بود، خطاب به وزیران جهادکشاورزی، کشور، نیرو، میراث فرهنگی و همچنین رییس سازمان حفاظت محیط زیست و استاندار قزوین دستور داد تا از باغات قزوین حراست شود.
در این گزارش تاکید شده است: «پس از نابودی باغستان سنتی قزوین در پهنه شمالی آن در دهههای۵۰ و ۶۰، در حال حاضر روندهای اقتصاد سیاسی شهری به سمت نابودی پهنه شرقی باغستان عمل میکند. اینک، حفاظت از باغستان سنتی به یکی از موضوعات چالشی در استان قزوین بدل شده است.»
در گزارش مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری با تاکید بر اینکه، عامل اصلی تخریب باغستان در حال حاضر اقتصاد سیاسی زمین شهری است؛ آمده است: «تا زمانی که تولید رانت از طریق تغییر کاربری زمین ممکن است، صاحبان اراضی از راههای قانونی و غیرقانونی، روابط رسمی و غیررسمی، مذاکرات علنی یا پشت پرده تغییر کاربری اراضی باغستان را رقم میزنند.»
در گزارش این مرکز، کمبود آب؛ آتشسوزیهای مکرر؛ پروژههای غیرضروری جادهکشی و تعریض جادهها در داخل محدودة باغستان؛ تضعیف سازمانیابی سنتی باغداران و رشد کالبدی شهر قزوین بهسمت باغستان از جمله عوامل اصلی در تخریب و نابودی تدریجی باغستان عنوان شده و بر نقش قابل ردیابی دستگاههای اجرایی و نهاد برنامهریزی در سطح استان استان در این روند تاکید شده است.
استاندار قزوین که از جمله مخاطبان دستور رییسجمهور برای حفظ باغستان سنتی قزوین است، حفظ باغستان به عنوان جزئی از فرهنگ و اصالت مردم قزوین را ضروری دانسته و میگوید: «ما نسبت به حفظ باغستان حساس هستیم و خودمان را موظف میدانیم اگر پروژهای موجب تخریب باغستان شود برخورد میکنیم، دغدغهمندان حوزه باغستان باید بدانند که خدمتگزارانشان در شهرداری و استانداری نسبت به این مسائل حساس هستند.»
مساله باغستان را سیاسی نکنید!
هدایتاله جمالیپور با بیان اینکه، مردم، نخبگان و مدیران در مقابل حفظ باغستان مسئول هستند، میافزاید: «اما نباید حفظ باغستان را بدل به یک مساله سیاسی کرد. عدهای به دنبال سیاسی کردن مساله باغستان هستند و به نوعی علاقهمند هستند که خودشان را مطرح و دعوا درست کنند، من این را قبول ندارم و از دیدن این رفتارهای مغایر اخلاق متأثر و متأسف هستم.»
او اضافه میکند: «نگاه ما این است که تمام ظرفیتهای باغستان حفظ شود؛ بررسیهای فنی و کارشناسی انجامشده است اما اینکه عدهای شروع کنند به بوق و کرنا کردن و یک کلاغ و چهل کلاغ کردن منطقی و اخلاقی نیست.»
نماینده عالی دولت در استان با بیان اینکه، به دستگاههای متولی دستور دادهام که در پروژههای شهری به گونهای عمل شود که کمترین آسیب به باغستان برسد؛ تصریح میکند: «شهر نیازهایی دارد که با حداقل آسیب به سایر ظرفیتها باید در نظر گرفته شود و بر همین اساس، با توجه به نیازهای توسعهای استان تغییراتی در نقشهها دادیم که کمربندی سبز قزوین و پل امام رضا(ع) کمترین آسیب را به باغستان بزند. ضمن اینکه، بهسازی جاده نسیم شمال و پروژه کمربندی شرق هم که از لبه باغستان عبور میکند، تعرض و آسیبی به باغستان ندارند.»
جمالیپور همچنین خاطرنشان میکند: «متأسفانه عدهای برای مشهور شدن خودشان حرفهای بیربط میزنند، باغستان برای ما پروژه مهمی است و همه ما متعهد هستیم که از آن صیانت کنیم اما اجازه نمیدهیم که این امر منجر به معروفیت عدهای شود که خودشان را حافظ باغستان نشان میدهند، دولت و مردم و همه نهادها حافظ باغستان هستند و اجازه نمیدهند که باغستان بهعنوان ظرفیت ملی و تاریخی آسیب ببیند.»
دست نگه دارید؛ باغستان آسیب میبیند
با این همه، مدیرکل میراث فرهنگی استان معتقد است: «اجرای برخی پروژههای شهری در هرصورت موجب آسیب دیدن باغستان میشود.»
علیرضا خزائلی با اشاره به اجرای پروژههای شهری در حاشیه و محدوده باغستان میگوید: «آخرین مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی، نقش بسیار مهم و ارزندهای برای میراث فرهنگی داشت؛ جاده نسیم شمال درگذشته جاده دسترسی اداره گاز بوده و بهسازی و ساماندهی آن باید بدون تعریض به باغستان صورت بگیرد که امیدواریم این جاده صرفاً در اختیار باغداران قرار بگیرد و در بلندمدت کمربندی در محلی بهدور از باغستان کشیده شود.»
او میافزاید: «آنچه اهمیت دارد و در شورای عالی معماری و شهرسازی نیز تصویبشده، باید روسازی و بهسازی این معبر با حفظ عرض و بدون تعریض است که قطعاً روی این موضوع نظارت خواهیم کرد. هر چند نیاز است که مدیریت شهری بهعنوان مجری به مصوبه ملی اهمیت بدهند و از آن تمکین کنند.»
مدیرکل میراث فرهنگی استان اضافه میکند: «در شورای عالی معماری بسیاری از گذرها و کمربندیهایی که در عرصه باغستان بود، حذفشده و فقط کمربندی شرق اتصال از پل امام رضا(ع) تا میدان شورا در دونقطه باقیمانده بود که قرار شد با اصلاح مسیر و قرار گرفتن در لبه باغستان اجرایی شود.»
خزائلی تصریح میکند: «اجرای این پروژه در هر صورت موجب آسیب دیدن باغستان میشود، علیرغم اینکه مصوبهای مبنی بر اینکه با کمترین آسیب را داشته باشد و در لبه مرز اتصال بین باغستان، شهر و مسیر کمربندی حرکت کند، تصویبشده است اما بر همگان واضح است که بخشی از باغستان آسیب میبیند.»
او همچنین خاطرنشان میکند: «علیرغم مصوبات ملی و اینکه این اقدام قانونی محسوب میشود، از مدیران شهری درخواست میکنیم که اگر راهحل و ظرفیت عدم اجرای این تقاطعها وجود دارد به باغستان احترام بگذارند و از اجرای این پروژهها اجتناب کنند.»