مسجد جامع در هسته اولیه شهر واقع شده است. مرکزیت و آمد و شد در این منطقه باعث شده تا بسیاری، اوراق تبلیغات خود را بر ورودی اصلی مسجد نصب کنند. چنانچه در آستانه ورودی مسجد، در کنار معماری باشکوه سردر، دیوارهای ورودی مملو از تبلیغاتی است که با سیرش چسبانده شده، این در حالی است که تاثیر فرسایش جوی و مشکلات سازه‌ای سردر و نبود عایق‌بندی در بام، تخریب‌های سردر را تشدید کرده است.
وارد حیاط مسجد می‌شویم، خالی و خلوت با چند درخت و یک آب سردکن قدیمی که از فرط کهنگی و رنگ و رو رفتگی حالا دیگر دارای قدمت شده است! نیمی از مربع رنگین کاشی دیوارها فرو ریخته و مرمت داخل طاقها به شکل آزاردهنده‌ای منظر بصری اثر را به‌هم ریخته و چشم را نه نوازش که آزار می‌دهد.
کارشناسان میراث فرهنگی در رابطه با مرمت ناهمگون مسجد جامع می‌گویند: «دیدگاه اوقاف با دیدگاه میراث فرهنگی تفاوت دارد و بازسازی‌هایی که انجام شده بیشتر از سوی اوقاف بوده و سازمان میراث فرهنگی جز در موارد معدود از جمله ساماندهی‌های و احداث سرویس بهداشتی فعالیتی انجام نداده‌است.» این درحالی است که مسجد جامع قزوین، یکی از کهن‌ترین مساجد ایران به‌شمار می‌رود.
بسیاری از کارشناسان معتقدند، مسجد جامع به‌دلیل حجم بالای مرمتی نیاز به پروژه‌ای کلان دارد؛ چراکه گنبدخانه و ترک‌های مربوط به آن جدی است و باید به‌لحاظ ساختاری تقویت شود. پیگیری‌هایی که تاکنون صورت گرفته نشان از تعریف و تصویب چنین پروژه‌ای به‌دنبال نداشته‌است.
ناگفته‌های پیرمرد سالخورده
«حاج محمد علی کبیری»، یکی از آن مردان سالخورده‌ای است که بیش از ۸۰سال از عمرش را در مسجد جامع سپری کرده، کمتر حرف می‌زند، تسبیح می‌اندازد و بیشتر به گنبد چشم می‌دوزد. از مسجد جامع می‌گوید و از خودش که کودکی‌اش را در مسجد گذرانده: «1400سال پیش وقتی ایرانیان زرتشتی بودند، اینجا هم آتشکده بوده و زمانی که ایرانیان به اسلام روی می‌آورند کم کم آتشکده برچیده و تبدیل به عبادتگاه می‌شود».
پس از نقل حکایت طاق جعفری و آمد و شد ائمه و بزرگان و وجود سوخته چناری مقدس که حالا از بین رفته، به اتفاقات و تخریب‌ها اشاره می‌کند: «مکان‌های بسیار مهمی در قزوین وجود داشت که در حال حاضر اثری از آن‌ها دیده نمی‌شود و از بین رفته‌اند. حتی آجرهای مسجد جامع بیش از ۱۰بار عوض شدند و با اینکه سازمان اوقاف مرتب دیوارها را بازسازی می‌کند، اما طاقها وضعیت مناسبی ندارند و کاشی‌ها بیش از یک متر فرو ریخته‌اند.»
او که اصرار دارد عکسی از زیر مسجد گرفته شود ادامه می‌دهد: «زمان پهلوی زیر دیوار اصلی مسجد به‌بهانه گنج 3متر کنده شد. ۳۷سال از آن موضوع می‌گذرد اما هنوز زیر دیوارها نیمه‌کاره باقی مانده‌است.» حتی حاج رحیم هم یادش است که یک منبر از سنگ سیاه در آن‌جا وجود داشت که حالا نیست. وقتی نگاه می‌کنی دلت می‌رود و این خرابی‌ها بزرگترین فساد برای این همه عظمت است.
شکوهی که دارد از دست می‌رود!
هر چند که این پیر سالخورده، سال‌های متمادی را در مسجد جامع سپری کرده، اما «سمیه مراغی»، یکی از فعالان میراث فرهنگی و کارشناس مرمت درباره این مسجد می‌گوید: «از آنجایی که مسجد جامع هسته اولیه شهر را تشکیل می‌دهد و به دوره ساسانیان می‌رسد گمانه‌ها و کاوش‌هایی درخصوص بنای آتشکده انجام شد که با برخورد به لایه‌های معماری رها و خالی ماند. نبود اطلاع‌رسانی مناسب در واقع چنین فرضیاتی را میان مردم بوجود آورده‌است».
مسجد جامع قزوین از بزرگترین و کهن‌ترین مساجد جامع ایران محسوب می‌شود. بنای نخست آن بر آتشکده‌ای از دوران ساسانیان ساخته شده است. این بنا به فرمان «هارون الرشید» و در سال ۱۹۲هجری ساخته شده و از آنجایی‌که مهمترین مسجد شهر بوده است در یورش مغولان به قزوین در سال ۶۱۷بخشی از ایوان جنوبی آن تخریب و به آتش کشیده شد، اما باوجود این حمله خانمان‌سوز و وارد شدن آسیب‌های جدی به مسجد، این بنای پرشکوه تاکنون همچنان استوار باقی مانده است. هرچند با وضعیتی که این سال‌ها بدان گرفتار آمده، چنانچه متولیان میراث فرهنگی آستین همت برای بازسازی آن بالا نزنند، دیر نیست که جز بنایی خالی از شکوه و زیبایی، چیزی از آن باقی نخواهد ماند.
مریم جلیلوند
